مزایا و عوارض الکتروشوک درمانی (ECT) چیست؟

الکتروشوک درمانی (ECT)، یک روش درمانی بیولوژیکی است که تشنج ناشی از آن، مزایای درمانی را برای برخی از اختلالات روانپزشکی دارد. الکتروشوک درمانی (ECT) را میتوان استفاده از تخلیه های تکراری نورونهای الکتریکی ناشی از سیستم عصبی مرکزی تعریف کرد.

الکتروشوک درمانی (ECT) می تواند باعث تشنج سیستمیک دو طرفه شود و همزمان بر ساختارهای عمیق غده مانند گانگلیون پایه و تالاموس تأثیر بگذارد، بنابراین می تواند اثرات کافی را بدست آورد. مطالعات توموگرافی انتشار پوزیترون نشان می دهد که جریان خون مغزی در هنگام تشنج ناشی از الکتروشوک درمانی (ECT) افزایش می یابد، مصرف گلوکز و اکسیژن، نفوذپذیری رگ خونی و مغزی نیز افزایش می یابد، اما مصرف جریان خون مغزی و گلوکز پس از تشنج کاهش می یابد. این خصوصاً در لوب پیشانی مشخص است و برخی معتقدند که درجه این کاهش متابولیک با اثر درمانی ارتباط دارد.

این روش فقط در موارد شدیدتر یا مقاوم به درمان باید مورد استفاده قرار بگیرد. یعنی وقتی که هیچ پاسخ رضایت بخشی به داروهای روانپزشکی و سایر مداخلات درمانی وجود ندارد. این روش علاوه بر اینکه برای درمان اختلال عاطفی دو قطبی (دوره های افسردگی یا شیدایی) انجام می شود، در افراد مبتلا به افسردگی شدید، اسکیزوفرنی، اعتیاد، در برخی موارد صرع و در مواردی کاتاتونیا نیز اعمال می شود.

شوک مغزی برای درمان اعتیاد

متأسفانه نتایج بالینی مداخلات دارویی در کاهش مصرف مواد مخدری همچون مت آمفتامین، هروئین، کوکائین به طور مشابه محدود است. بر اساس گزارشاتی که بیماران و خانواده هایشان ارائه داده اند، الکتروشوک درمانی (ECT) در مواردی باعث بهبودی وابستگی به مواد مخدر می شود و یا ولع مصرف را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. شوک درمانی به عنوان یکی از راه های خلاص شدن از اثرات مواد مخدر جدید است. شوک وارد شده باعث می شود، توهم ناشی از مصرف این موارد از بین برود. در حقیقت نمیتوان الکتروشوک درمانی (ECT) را روشی برای درمان اعتیاد دانست، اما این روش میتواند در از بین بردن بیماری ها و حالت های عصبی و روانی که با مصرف مواد مخدر ایجاد شده کمک کننده باشد. البته این حالت ها بیشتر مربوط به مخدرهای صنعتی و روانگردان هستند.

در برخی مطالعات نیز نتایج نشان داده است، در صورت مداومت در کاربرد این روش بعد از حدود یک یا دو سال در تعدادی از بیماران نتایج مثبتی از این شیوه درمانی بدست آمده است. اما بررسی های انجام شده توسط محققان هنوز نتایج قطعی و شواهد درستی برای تایید این شیوه درمانی درباره بیماران وابسته به مواد مخدر را نشان نداده است.

شوک درمانی در بیماران دو قطبی

این روش در گذشته به شکل یکباره، با سرعت به عنوان درمانی برای بیماران مبتلا به اختلال دو قطبی گسترش یافت. اما به دلیل نظریات مربوط به عوارض جانبی جدی که در برخی از درمان ها دیده شده بود، از آن چشم پوشی شد. هم اکنون بار دیگر استفاده از این روش در حال افزایش است. در نتایج مطالعه ای که در طی سالهای 2006 و 2019 در ایتالیا انجام گرفت، متخصصان دریافتند که استفاده از این شیوه درمانی در 72% از بیمارانی که مبتلا به اختلال دو قطبی بودند موثر بوده است. علاوه بر آن مطالعات نشان داده اند که «شکل تحریک الکتریکی نیز بهبود یافته است و به طور قابل توجهی خطر گمراهی و از دست دادن حافظه را که می تواند پس از درمان رخ دهد را کاهش می دهد.»

فواید الکتروشوک

• در برخی بیماران به دلیل وجود برخی بیماری های زمینه ای، امکان استفاده از داروهای شیمیایی وجود ندارد. در چنین مواردی راه حل جایگزین داروهای شیمیایی، استفاده از شوک درمانی است.
• در مواردی که استفاده از سایر روش های درمانی ناموفق باشد، الکتروشوک درمانی (ECT) می تواند پاسخ به درمان را در فرد بیمار بدست آورد.
• در برخی بیماران، این روش میتواند به عنوان یک درمان سرپایی بدون نیاز به بستری بکار گرفته شود. این موضوع میتواند در کاهش بار سنگین مالی بستری و مراقبت از این بیماران در مراکز درمانی تاثیر گذار باشد.
• کوتاه شدن مدت بستری در بیماران نیازمند بستری نیز از مزایای گزارش شده این شیوه درمانی است.
• برخی مطالعات بهبود کیفیت زندگی بیمارانی که از این روش درمانی استفاده کرده اند را گزارش نموده اند.
• در برخی موارد پاسخ به درمان های دارویی به مدت زمان بیشتری نسبت به روش درمانی الکتروشوک درمانی (ECT)، نیاز دارد. این درحالی است که این روش میتواند زمان پاسخ به درمان را به شکل قابل توجهی کاهش بدهد.

عوارض الکتروشوک درمانی (ECT)

شایع ترین عوارض شامل درد عضلانی، سردرد، حالت تهوع و عوارض ناشی از بیهوشی بیماران در حین اعمال شوک است. اما معمولاً این عوارض خود به خود از بین می روند. عارضه مهم دیگر اختلالات حافظه است. اما در بسیاری موارد، اختلال شناختی شدید ظاهر نمی شود و اختلال حافظه موقت با علائم بیمار بهبود می یابد. همچنین عوارض جانبی دیگری همچون آپنه مداوم، اختلالات قلبی عروقی و مرگ مربوط به بیهوشی عمومی نیز ممکن است وجود داشته باشد، اما مطالعات مختلف وجود این عوارض را نادر گزارش کرده اند. خطر شکستگی در فرد بیمار بر اثر شوک نیز یکی از چالشهای این شیوه درمانی است.

مطالعات نشان داده اند استفاده از بیهوشی موجب شل شدن عضلات میگردد و در زمان انجام این روش، تا حد قابل توجهی این عارضه را کاهش میدهد. برخی دیگر از مطالعات چالش دیگر مربوط به این شیوه درمانی را استرس غیر عادی و شدید تعدادی از بیماران دانسته اند. به منظور رفع این چالش میتوان از شیوه های آموزشی برای آگاه نمودن بیماران از فرایند این روش استفاده نمود. همچنین در بسیاری از مطالعات استفاده از آموزش برای افراد مراقبت کننده از بیماران به منظور تغییر رفتار و عملکرد بهتر آنها و در نتیجه، بهبود شرایط روحی بیماران آنان، قبل و بعد از دریافت این درمان تاکید شده است.

در ارتباط با استفاده از این روش درمانی در درمان اعتیاد، برخی مطالعات عود مصرف مواد در بیماران، مدتی کوتاه بعد از ترخیص و یا بلافاصله بعد از آن را گزارش نموده اند. همچنین بروز عوارضی همچون سکته های قلبی و مغزی را نیز در مواردی گزارش شده است. لازم به ذکر است که محققان در مناطق مختلف جهان هنوز هم درباره مسائل اخلاقی مربوط به استفاده از این شیوه درمانی در بیماران اختلاف نظر دارند و در مطالعات مختلف توصیه های فراوانی از سوی محققان برای انجام مطالعات بیشتر در جنبه اخلاقی استفاده از این شیوه درمانی وجود دارد.

فواید و عوارض الکتروشوک

با توجه به فواید و عوارض ذکر شده در بالا، استفاده از این روش برای بیماران کاملاً بستگی به شرایط بالینی فرد بیمار دارد. متخصص معالج این افراد، پیش از تصمیم گیری درباره لزوم بکارگیری و یا احتمال نتیجه گرفتن از این شیوه درمانی، لازم است درباره موضوعاتی که میتوانند نتیجه گیری از این شیوه درمانی را تحت تاثیر قرار بدهند را کاملاً بررسی نمایند. در مطالعات مختلف بررسی فاکتورهایی هچون سن بیمار، شدت علائم، مدت زمان استفاده از داروها، میزان مقاومت به درمان دارویی و وجود بیماریهای زمینه ای دیگر را مورد تاکید قرار داده اند.

علاوه بر آن انتخاب تکنیکی که قرار است در الکتروشوک درمانی (ECT) بکار برود بسیار حائز اهمیت است. این موضوع تصمیمی است که فرد متخصص لازم است با توجه به شرایط بالینی بیمار بگیرد. مطالعات نشان میدهند که جلسات الکتروشوک درمانی (ECT) یک طرفه با دوز بالا دارای اثر معادل الکتروشوک درمانی (ECT) دو جبهه ای است. از طرف دیگر، الکتروشوک درمانی (ECT) یک طرفه با دوز کم اثر کمتری دارد. همین تحقیقات، به این موضوع اشاره دارند که الکتروشوک درمانی (ECT) یک طرفه صحیح با تحریک فوق العاده مختصر، که توسط تجهیزات مدرن آن بدست می آید، اثربخشی را حفظ می کند و اثرات جانبی شناختی را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد.