روش های تدریس در کیفیت یادگیری موثر است و انتخاب نوع تدریس توسط معلم اهمیت زیادی دارد. در این یادداشت به خصوصیات روش «تدریس مستقیم» و تاثیر آن بر بروز خلاقیت دانش آموزان نگاهی داشته ایم.
روش تدریس به صورت مستقیم اشاره به شکلی از تدریس دارد که ترکیبی است از توضیح یک مفهوم یا مهارت تازه به گروه بزرگی از دانش آموزان و واداشتن آنها به آزمون درک مطالب در تمرین تحت هدایت معلم یعنی به صورت تمرین کنترل شده و تشویق آنها برای ادامه تمرین. روند تدریس به این صورت است که پیش از ارائه و توضیح مطالب جدید تهیه چهارچوبی برای درس انجام می شود و فعالیت شاگردان جهت داده می شود.
مطالب هدایت شده به این ترتیب عنوان می شوند
- فعالیت های سرآغازی که سرفصل های درس را مشخص می کنند و اگر پیش نیازی لازم باشد توسط معلم عنوان می شود.
- بیان هدف درس.
- فراهم آوردن جهت های روشن و صریح درباره مطالبی که قرار است ارایه شود.
- صحبت با شاگردان درباره مطالبی که به کار خواهند رفت و فعالیت هایی که در خلال درس انجام خواهد شد.
- ارائه مرور اجمالی درس.
هنگامی که زمینه یادگیری فراهم شد آموزش می تواند با ارائه مفهوم با مهارت جدید آغاز شود. موفقیت شاگردان در یادگیری مطالب جدید در گرو تمامیت و کیفیت توضیح اول معلم است. معلم موثر در مقابل معلم ناموثر وقت بیشتری صرف توضیح و نمایش مطالب جدید می کند.
ارائه مطالب به این روال مناسب است
- ارائه مطالب به صورت گام های کوتاه به نحوی که در هر زمان بر یک نکته تسلط پیدا شود.
- فراهم آوردن مثال های بسیار و مختلف از مهارت ها و مفاهیم جدید.
- الگو سازی یا ارائه نمایش های نقلی درباره وظیفه یادگیری.
- اجتناب از انحراف از موضوع و پرداختن به موضوع.
- توضیح درباره نکات دشوار مطالب.
پس از توضیح نوبت به مباحثه می رسد که در آن معلم درک شاگردان از مفهوم یا مهارت جدید را کنترل می کند. اشتباهاتی که دراینجا معمول است در هنگامی پیش می آید که از شاگردان می پرسند مطالب را یادگرفته اند یا اینکه آیا سوالی دارند؟
اگر کسی پاسخ نداد یا تنها چند نفر از شاگردان پاسخ دادند معلم با این تصور که همه شاگردان مطالب را به خوبی یادگرفته اند تدریس را ادامه می دهد. معلمان موثر نسبت به معلمان ناموثر سوالات بیشتری که درک شاگردان را کنترل کند طرح می کنند. هنگام طرح سوال باید اطمینان داشته باشند که همه شاگردان فرصت پاسخ می یابند نه فقط آنهایی که دستانشان را بلند می کنند یا صدای بلندتری دارند این کار را میتوان با نوبت دادن به شاگردان بر طبق یک شکل منظم کنترل کرد.
در صورت طرح سوال یا تصحیح اشتباه میتوان مطالب را تکرار کرد. به هیچ وجه به لحاظ رفتاری به شاگرد بازخورد مثبت و تشویق برای پاسخ نادرست داده نمی شود. بعد از 90 درصد درستی کار میتوان وارد مرحله تمرین منظم مطالب شد. گردش معلم در کلاس هنگام حل مسائل توسط شاگردان مفید است.
تمرین جالب در روشهای آموزشی
تمرین در این روش قلب استراتژی است تمرین منظم و پشت سر هم شاگردان در حالی که معلم کنترل می کند به طور مستقل در جای خود تمرین می کنند. طول مدت هر جلسه تمرین مهم است. هر قدر فرد مهارتی را بیشتر به تمرین در آورد زمان فراموشی آن به عقب می افتد. دوره های تمرین بهتر است که به لحاظ تعداد کم تر و طولانی باشد تا موجب یادگیری بهترمی شود. آغاز تمرین باید کنترل شود زیرا عملکرد نادرست در این مرحله مزاحم یادگیری است و باید باز خورد اصلاحی انجام شود.
مراحل تدریس به روش مستقیم
جهت یابی
معلم محتوای درس را سامان می دهد، یادگیری های گذشته را مرور می کند، هدفهای درس را سامان می دهد و روال انجام کار را برای درس سامان می دهد.
ارائه مطالب
معلم مفاهیم یا مهارت نو را توضیح داده یا نمایش می دهد، ارائه دیداری وظیفه را تدارک می بیند و درک مطالب را کنترل می کند.
تمرین ساختمند
معلم گروه را در ضمن نمونه های تمرین گام به گام و مشخص رهنمود می دهد، شاگردان به سوالات پاسخ می دهند و برای غلط ها بازخورد اصلاحی تهیه کرده و تمرین صحیح را تقویت می کند.
تمرین رهنمود یافته
شاگردان بطور نیمه مستقل تمرین می کنند، معلم در کلاس گردش می کند و تمرین شاگردان را کنترل می نماید و از طریق پاداش و نشانه های فوری بازخورد می دهد.
تمرین مستقل
شاگردان در منزل یا در کلاس بطور مستقل تمرین می کنند، باز خورد به تاخیر می افتد و تمرینات مستقل در تداوم دوره انجام می گیرد. به این معنی که تمرینات در خانه انجام می شود و کنترل آن در کلاس درس.
مولفه های خلاقیت
برای اینکه بتوانیم بررسی کنیم که این روش تدریس بر خلاقیت دانش آموزان چه تاثیری دارد باید مولفه های خلاقیت را بشناسیم از جمله این مولفه ها عبارتند از:
- مهارت سوال پردازی
- مهارت جست و جوی ارتباطات و متغیرهای موضوعات
- مهارت انتخاب و تصفیه اطلاعات براساس کارآمدی
- مهارت مطالعات تطبیقی
- مهارت شبیه سازی اطلاعات و الگوها
با توجه به اینکه تمرینات زیادی در این روش انجام می شود خصوصاً در تمریناتی که دانش آموزان در خانه به صورت مستقل انجام میدهند می توانند مولفه های خلاقیت را لحاظ کنند. اما با توجه به محدود بودن مطالب و تاکید بر مطالعه زیاد یک سری مطالب خاص بسیاری از مولفه های خلاقیت در این روش قابل تمرین نیستند.
به عنوان مثال: جست و جوی ارتباطات بین مطالب یا مهارت انتخاب و تصفیه اطلاعات بر اساس کار آمدی قابل تمرین نیست و تمامی مطالب ارائه شده باید به همان صورت تمرین شوند. تعداد زیاد دانش آموزان نیز مانع از نشان دادن توانایی های دانش آموزان است. میتوان این برداشت را از مطالب عنوان کرد که این روش تدریس برای علوم پایه و آموزش فرمول های دروسی مانند ریاضی منفی است اما برای دروس مفهومی مانند مطالب علوم انسانی بهتر است از روش های دیگر تدریس که شاگردان در آن فعال ترند استفاده شود.
نتیجه: روش تدریس مستقیم تکیه مستقیم بر توانایی های معلم دارد و نقش فعال را در این روش معلم دارد و از شاگردان بیشتر انتظار می رود که شنونده فعال باشند و از عهده تمرینات به خوبی برآیند. در این روش بیشتر مولفه های خلاقیت برای دانش آموزان قابل تمرین نیستند.
