داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین شامل:
- دس ونلافاکسین (Desvenlafaxine) که با نام دیگر pristiq نیز شناخته می شود.
- دولوکستین (Duloxetine) که با نام دیگر Cymbalta نیز شناخته می شود.
- ونلافاکسین (Venlafaxine) که با نام دیگر Effexor نیز شناخته می شود.
- ونلافاکسین ایکس - آر (Venlafaxine XR) که با اسم دیگر Effexor XR نیز شناخته می شود.
- میلناسیپران (Milnacipran) که با اسم دیگر Savella نیز شناخته می شود.
- لومیلناسیپران (Levo Milnacipran) که با اسم دیگر Fetzima نیز شناخته می شود.
سروتونین
یکی از مهمترین هورمون های تولید شده توسط غدد درون ریز بدن سروتونین است که نقش بسیار مهمی در تعیین وضعیت روانی (MOOD) فرد بر عهده دارد. سروتونین یا هیدروکسی تریپتامین یکی از انتقال دهنده های عصبی مهم در سیستم عصبی مرکزی بوده و از نظر بیوشیمیایی در دسته ترکیبات مشتق شده از تریپتوفان قرار می گیرد. نقش های سروتونین در بدن باعث شده که این ماده به یکی از مهمترین هورمون های ترشح شده توسط سلول های بدن تبدیل شود و داروهای بسیاری از جمله مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین بر مکانیسم آن اثر داشته باشند.
نقش هورمون سروتونین به صورت تنظیم کننده حرکات گوارشی و تنظیم کننده خلق یا MOOD است. برای اعمال اثر توسط سروتونین، این ماده در ابتدا باید به گیرنده اختصاصی خود تحت عنوان 5HT متصل شود و سپس از طریق اثر بر کانال های یونی دریچه دار لیگاندی باعث تغییر فعالیت سلولی و در نهایت ایجاد اثر مورد نظر شود. داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین با مهار بازجذب این دو ماده (سروتونین و نوراپی نفرین) باعث افزایش طول و شدت اثر آنها می شوند.
نوراپی نفرین
نوراپی نفرین یا نورآدرنالین (adrenaline Nora) به عنوان هورمون یا ناقل عصبی در سیستم عصبی شناخته شده است و در دسته کاتکول آمین ها درون زادقرار می گیرد. در شرایطی هم چون واکنش های ستیز و گریز، افزایش ضربان قلب و تنگی عروقی (اثر وازوکانستریکتور) به ایفای نقش می پردازد. همچنین در صورتی که فرد به هر دلیلی دچار کاهش سطح نوراپی نفرین باشد از مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین برای کاهش بازجذب نوراپی نفرین و به دنبال آن افزایش سطح آن استفاده می کنند.
مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین
SNRI یا مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین جز دسته مهارکننده های مونوآمین قرار می گیرند و به صورت اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین را مهار می کنند. دسته های دارویی عمده ای که در این کلاس قرار می گیرند شامل داروهای ضد افسردگی هستند که به دلیل اختلال ایجاد شده در خلق و تنظیم آن، می توانند مورد استفاده قرار بگیرند.
اختلالات عمده که برای درمان و رفع آنها از داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین استفاده می شود شامل: اختلال افسردگی اساسی (MMD)، اختلال اضطراب اجتماعی، افسردگی دو قطبی، درد مزمن عضله یا مفصل، اختلال درد نوروپاتی مزمن، اختلال کم توجهی و بیش فعالی، کمر درد یا آرتروز، اختلال وسواس فکری، اختلال وسواس عملی، علائم یائسگی و سندرم فیبرومیالژیای مزمن می باشند.
در طی یک تا دو هفته پس از شروع دوره درمان با داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین ممکن است مقداری کاهش علائم بیماری دیده شود. با این وجود همواره باید در نظر داشت که طول دوره درمان با SNRI ها ممکن است 6 تا 8 هفته به طول بینجامد تا درمان کامل و اثرات بالینیمشاهده شوند.
مکانیسم اثر مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین
SNRI ها یا داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین با تاثیر بر ناقل های عصبی (پیام رسان های شیمیایی) که در جهت برقراری ارتباط و انتقال پیام بین قسمت های مختلف سیستم عصبی و سلول های مغزی استفاده می شوند، باعث کاهش افسردگی می شوند. مانند اکثر داروهایی که دارای اثرات ضد افسردگی هستند، داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین نیز در نهایت باعث ایجاد تغییرات شیمیایی در مغز و مدارهای ارتباطی بین سلول های مغزی شده (که برای تنظیم و عملکرد صحیح خلق و خو یا mood شناخته شده اند) و باعث تسکین و بهبود افسردگی می شوند.
آیا مصرف داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین بهتر از مصرف داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین، به تنهایی است؟
تعیین این مهم که کدام درمان برای افراد مختلف به عنوان بهترین و عملکردی ترین درمان مطرح می شود از شخصی به شخص دیگر بسیار متفاوت است و نمیتوان برای آن ایده ثابتی مطرح کرد. ولی به طور کلی می توان بیان نمود که در برخی از افراد مصرف داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین موثرتر از مصرف داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین بوده و عملکرد درمانی بهتری بر جای گذاشته است. در حالی که در افراد دیگر، اثرات درمانی بهتر، با مصرف داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین دیده شده است.
تفاوت های بین داروهای ضدافسردگی مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین چیست؟
اگر چه تصور می شود که همه داروهای ضد افسردگی SNRI مثل هم هستند و به یک صورت عمل می کنند اما باید دانست که هرکدام از آنها دارای تاثیراتی متفاوت در مهار بازجذب هستند.
ونلافاکسین اثر مهاری بازجذبی بیشتری بر سروتونین نسبت به نوراپی نفرین دارد، اگرچه این اختلاف اثر بین داروهای دولوکستین و دسونلافاکسین کمتر است. میلناسیپران به نسبت اثر کمی بر سروتونین و نوراپی نفرین دارد و این در حالی است که لومیلناسیپران دارای اثر بیشتری بر سروتونین نسبت به نوراپی نفرین می باشد. بسته به اینکه داروی ضد افسردگی SNRI یا مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفریناستفاده شده چیست، ممکن است عوارض جانبی مهار بازجذب سروتونین قبل از نوراپی نفرین دیده شوند.
لازم به ذکر است که داروی ونلافاکسین اولین مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرینبود که در ایالات متحده آمریکا به بازار ارائه شد. در بین داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین، دولوکستین دارای بیشترین موارد تایید شده در درمان اختلالات افسردگی بوده و پس از آن ونلافاکسین قرار می گیرد. لازم به ذکر است که ونلافاکسین (افسردگی)، لومیلناسیپران (افسردگی) و میلناسیپران نیز فقط برای فیبرومیالژیا کاربرد دارند. در مقایسه با سایر داروهای ضدافسردگی مثل SSRI و TCAD نیمه عمر داروهای SNRI یا مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین نسبتاً کوتاه است و فقط ونلافاکسین دارای متابولیت فعال (دس ونلافاکسین) است.
عوارض جانبی مصرف داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین
داروهای ضد افسردگی اغلب دارای عوارض متعددی هستند که شامل چاقی، کم تحرکی، تهوع و استفراغ، اختلالات معده و سرگیجه می باشند. در مورد مصرف داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین نیز عوارض جانبی شایع شامل: حالت تهوع، سرگیجه و تعریق می باشند. در صورتی که داروهای SNRI را با دوز تجویز شده توسط پزشک معالج مصرف کنید، بی خطر هستند. با این وجود، گاهی عوارض جانبی بالقوه خطرناک و شدیدی نیز با مصرف مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین دیده شده است از جمله:
- افزایش افکار و رفتارهای مرتبط با خودکشی به خصوص در کودکان و بزرگسالانی که دارای سن کمتر از 25 سال هستند. این عارضه بیشتر در شروع درمان با مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفریندیده می شود و احتمال دارد به علت بروز سندرم سروتونین باشد (افزایش بیش از حد سطح سروتونین در بدن) که به دنبال مصرف دوز بالای SNRI یا همزمانی مصرف آنها با داروهایی که باعث رهایش بیشتر سروتونین می شوند (دکسترومتورفان، ترامادول، گیاه خار مریم) رخ داده باشد.
- عوارض ناشی از قطع سریع داروهای مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین باعث بروز عوارض مرتبط با سندرم قطع مصرف می شوند. علائم این سندرم شامل اضطراب، سردرد، سرگیجه، اسهال، احساسات غیر طبیعی مانند سوزن زدن، بی خوابی، تحریک پذیری، افزایش خستگی و تعریق می باشد. بهتر است جهت قطع تدریجی مصرف داروهای مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین، با پزشک معالج خود مشورت کنید.
- ایجاد مرحله شیدایی در افرادی که دچار اختلال شخصیتی دو قطبی تشخیص داده نشده هستند.
- داروهای SNRI یا مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین می توانند باعث ایجاد هیپوتانسیون ارتواستاتیک یا وابسته به وضعیت، حین تغییر وضعیت از حالت نشسته به ایستاده شده یا اینکه در برخی دیگر با افزایش متوسط فشارخون در حد 10 تا 15 میلی متر جیوه همراه باشند.
- در برخی از بیماران احتمال افزایش خطر خونریزی دیده می شود، بخصوص وقتی با سایر داروهای افزاینده ریسک خونریزی مثل آسپرین یا NSAID ها مصرف شوند.
اثر داروهای مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین بر اضطراب
داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین با تثبیت این انتقال دهنده های عصبی باعث بهبود عملکرد خلق و تنظیم آن می شوند، در واقع آنها باعث اعمال اثر بازدارندگی در جذب سروتونین- نوراپی نفرین شده و سطح نوراپی نفرین و سروتونین در مغز را افزایش می دهند. سروتونین را به عنوان هورمون احساس خوب می شناسیم که باعث انتقال پیام بین سلول های مغزی می شود و به بهزیستی، اشتها، خلق و خوی خوب، رفتارهای اجتماعی مناسب و سنجیده و همچنین به تنظیم چرخه خواب و بیداری در افراد و تنظیم ساعت درونی بدن کمک می کند.
نوراپی نفرین نیز به عنوان یک انتقال دهنده عصبی دیگری که در تنظیم عواطف و فرایند های فکری نیز نقش دارد شناخته شده و مهم است. ارتباط بین سیستم های سروتونرژیک و دوپامینرژیک با نوراپی نفرین بسیار نزدیک است و به نظر می رسد حضور نوراپی نفرین برای تحرک مغز، افزایش هوشیاری، تمرکز بالاتر و بازیابی حافظه ضروری باشد. به طور کلی حضور سروتونین و نوراپی نفرین بیشتر، در محل سیناپس های عصبی، به معنای انتقال راحت تر اطلاعات از یک عصب به عصب دیگر است، در نتیجه مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین - نوراپی نفرین، باعث می شوند فرد احساس اضطراب کمتری داشته باشد و حملات وحشت در فرد تسکین پیدا کنند.
