نوروسایکولوژی یا عصب روانشناختی و کاربردهای آن

نوروسایکولوژی مرکب از دو کلمه نورو و سایکولوژی است که اولی به معنای عصب و دومی به معنای روانشناختی است. بنابراین نوروسایکولوژی به معنای عصب روانشناختی است. در گذشته این کلمه در مفهوم مطالعه آسیب های مغز و اعصاب بر چگونگی رفتار به کار میرفت ولی امروزه این علم به طور کلی بر چگونگی فرآیندهای مغز و اعصاب بر چگونگی رفتار تمرکز دارد. چه مغز دچار آسیب شده باشد یا نشده باشد. پس نوروسایکولوژی در مفهوم مدرن به این امر دلالت دارد که نحوه فرآیندهای مغز و ذهن را در چارچوب های روانشناختی بر چگونگی رفتار، بررسی و توجیه کند. عصب شناسی قدیمی (کلاسیک) متمرکز بر سیستم عصبی بود، در حالی که نوروسایکولوژی (عصب روان شناختی) در جستجوی درک نحوه همبستگی و ارتباط مغز و فرآیندهای ذهنی است و از این جهت وجوه مشترکی نیز با عصب شناسی رفتاری و روانپزشکی دارد.

عصب روانشناسی رشته ای است که فرآیند بیولوژیکی در مغز را با فرآیند روانی مرتبط میکند. عصب روانشناسی یک رشته علمی است که بر پایه روانشناسی، فیزیولوژی و روانشناسی زیستی استوار است و نقش مهمی در ارتباط دادن فعالیت های قابل اندازه گیری مغز و ذهن دارد. برای انجام این کار، عصب روانشناسی از داده های علمی دستگاه های EEG، fMRI و PET استفاده میکند. عصب روانشناسی با استفاده از داده های علمی که از مغز به دست می آید، رویکردها و ایده های جدیدی را به نمایش میگذارد. بنابراین «رفتار» در عصب روانشناسی جایگاهی حیاتی دارد و میتوان گفت که رفتار برای تحقیقات عصب روانشناسی مهم است.

تفاوت نوروسایکولوژی با روانپزشکی

نوروسایکولوژی بر این باور استوار است که آسیب های مغزی می توانند فرآیندهایی ایجاد کنند که موجب رفتار نابهنجار و اختلالات رفتاری یا شخصیتی شوند. از آنجایی که اختلالات رفتاری یا شخصیتی میتوانند ناشی از اختلالات شناختی نیز باشند که ربطی به آسیب قسمت های مختلف مغز ندارد، از این رو تفاوت عمده نوروسایکولوژی با روانپزشکی در همین نکته است. زیرا تمرکز نوروسایکولوژی بر آسیبهای وارده بر مغز و بطور کلی بررسی فرآیندهای مغزی بر ذهن و رفتار است و اختلالات شناختی را در بر نمیگیرد.

حوزه تشخیص در مبحث نوروسایکولوژی

حوزه تشخیص در نوروسایکولوژی مبتنی بر سه حوزه فرعی دیگر به شرح زیر است:

• تشخیص وجود یک آسیب مغزی که لازم است به وجه افتراقی اختلالات با منشأ هیجانی و اختلالات با منشأ آسیب مغزی توجه شود.
• تشخیص ماهیت مشکل ناشی از آسیب مغزی که در این صورت باید ناحیه دقیق آسیب دیده مشخص شود.
• تشخیص فرآیندهای زیربنایی ایجاد کننده اختلالات شناختی.

تفاوت نوروسایکولوژی با سایر رشته های مشابه

روانشناسی فیزیولوژیک، گرایشی از روانشناسی است که پدیده های روانشناختی را بر اساس فرآیندهای فیزیولوژیک (بدنی) و نورولوژیک (عصبی) بررسی میکند و اکثر مطالب و روش های تحقیق در این حوزه، با زیست شناختی و فیزیولوژی اشتراکاتی دارد. در این شاخه از علم، محقق به دنبال یافتن قرائنی در بدن و مشخصاً در مغز است تا بتواند رفتار را تحلیل و آنالیز کند. ولی در حقیقت این حوزه با نوروسایکولوژی که در برگیرنده مطالعه ارتباط مغز با رفتار است، تفاوتهایی دارد.

نوروسایکولوژی حتی با علم اعصاب که در برگیرنده مطالعاتی برای تشریح اعصاب، شیمی اعصاب و داروشناسی اعصاب است هم تفاوت هایی دارد. زیرا این حوزه از علم رفتار را به سلسله اعصاب مرتبط می داند که بطور کلی زیر گروه روانشناسی فیزیولوژیک (Physiological psychology) قرار دارد. روانشناسی فیزیولوژیک با استفاده از تحقیقاتی که از حیوانات به عنوان آزمودنی استفاده میکنند، از تحریک مستقیم مغز حیوان به وسیله دارو، تحریک مکانیکی و تحریک الکتریکی، به دنبال تخریب فعالیت های مغز هستند تا رابطه آسیب را با رفتار حیوان بررسی کنند.

ولی لازم به ذکر است که روانشناسی فیزیولوژی، روانشناسی عصب شناختی و فیزیولوژی روانی، همگی زیر مجموعه روانشناسی زیست شناختی (Psychobiology) هستند که به مطالعه ساختارهای مغز و تأثیرات بیوشیمیایی، ژنتیکی و مولکولی مغز بر روی شناخت، خلق و خو، احساس، عاطفه و رفتار میپردازند. در فیزیولوژی روانی (Psychophysiology) ارتباط فرآیندهای زیستی انسان با ثبت فعالیت مغز مورد بررسی قرار میگیرد. به عنوان مثال ثبت فعالیت الکتریکی مغز در مراحل مختلف خواب یکی از نمونه های این تحقیق و بررسی است. در روانشناسی عصب شناختی یا نوروسایکولوژی (Neuropsychology) اکثر تحقیقات بر روی انسان انجام میشوند و برای تعمیم نتایج پژوهش روانشناسی فیزیولوژی بر انسان از روانشناسی عصب شناختی بهره میبرند.

شاخه های نوروسایکولوژی

نوروسایکولوژی در دو زیر مجموعه به شرح زیر قرار میگیرد:

• بالینی: مطالعات بر روی بیماران آسیب مغزی و با تمرکز بر محل آسیب مغزی و فرآیندهای روان شناختی به وسیله آزمون های روان شناختی انجام میشوند.
• تجربی: مطالعات بر روی افراد سالم به لحاظ مغزی با ارائه محرک و بررسی نتایج انجام میشوند.

چه کسانی باید به متخصص نوروسایکولوژی مراجعه کنند؟

یک متخصص نوروسایکولوژی، فردی است که به تشخیص، پیشگیری و درمان اختلالاتی از جمله اختلالات رفتاری، عاطفی و ذهنی میپردازد. این شخص با بررسی اختلالات مغزی و سیستم عصبی و تأثیرات آن بر روی احساس، تفکر، عملکرد و رفتار، میتواند به درمان بیماری های روانی و اختلالات رفتاری بپردازد. متخصصان این حوزه با پزشکان مغز و اعصاب همکاری نزدیکی دارند. افرادی که با مشکلات زیر روبرو هستند، نیاز دارند تا به یک نوروسایکولوژیست مراجعه کنند:

• اختلالات خلقی
• اختلالاتی در عملکرد سیستم عصبی
• مشکلات حافظه و یادگیری

بیماری هایی که توسط نوروسایکولوژیست مورد تشخیص و درمان قرار میگیرند

آلزایمر

زوال عقل که آلزایمر یکی از انواع آن است میتواند در حافظه، شخصیت و توانایی های شناختی بیمار اختلالات جدی به وجود آورد. کمک های تشخیصی و درمانی متخصص نوروسایکولوژی و ارائه یک برنامه مناسب به بیمار میتواند در ایجاد استدلال و مهارت های حل مسئله برای او مفید واقع شود.

پارکینسون

پارکینسون یک بیماری پیش رونده است که بیمار دچار لرزش همیشگی در همه وضعیت ها حتی در وضعیت استراحت است و عملکردهای طبیعی بیمار دچار اختلال می شود. تشخیص و درمان این بیماری توسط متخصص نوروسایکولوژی، می تواند از پیشرفت بیماری و کاهش بیشتر عملکردهای بیمار جلوگیری کند.

سکته مغزی

سکته مغزی می تواند بسیار ناتوان کننده باشد و بر رفتار، تفکر، حافظه و دیگر عملکردهای بیمار به شکل آشکار، عمده یا جزئی تأثیرگذار باشد. یک متخصص نوروسایکولوژی میتواند با بررسی و مشخص ساختن میزان اختلال به بیمار دچار سکته مغزی کمک کند.

نوروسایکولوژیست چه کار میکند؟

روانشناسان اعصاب، افراد مبتلا به انواع مختلف اختلالات سیستم عصبی را ارزیابی و درمان میکنند. آنها از نزدیک با پزشکان از جمله متخصصان مغز و اعصاب کار میکنند. آسیب ها و بیماری های مغز و سیستم عصبی میتوانند بر احساس، تفکر و رفتار فرد تأثیر بگذارند. علائمی که ممکن است به عصب روانشناس نیاز باشد عبارتند از:

• مشکلات حافظه
• اختلالات خلقی
• مشکلات یادگیری
• اختلال در عملکرد سیستم عصبی

اگر سایر پزشکان نتوانند علت یک علامت را شناسایی کنند، یک متخصص عصب روانشناس میتواند به تشخیص آن کمک کند. اگر تشخیص از قبل شناخته شده باشد، ارزیابی همچنان میتواند مفید باشد. یک عصب روانشناس میتواند به تشخیص اینکه چه آسیب هایی ممکن است داشته باشید و چقدر شدید هستند کمک کند.

روش های عصب روانشناختی معمولی

سیستم عصبی پیچیده است. روانشناسان اعصاب از انواع مختلفی از روشها برای شناسایی مشکلات و برنامه های درمانی استفاده میکنند. ارزیابی عصب روانشناختی، ارزیابی عملکرد مغز شما است. این ارزیابی شامل مصاحبه و سؤالاتی است که به تشریح عملکرد شما در انجام وظایف روزانه و همچنین شناسایی مشکلات حافظه و نگرانی های مربوط به سلامت روان کمک میکند. این مصاحبه همچنین اطلاعاتی در مورد علائم، سابقه پزشکی و داروهایی که مصرف میکنید را پوشش میدهد.

ارزیابی شامل انواع مختلفی از تستهای استاندارد برای اندازه گیری بسیاری از زمینه های عملکرد مغز است، از جمله:

• حافظه
• توانایی شناختی
• شخصیت
• حل مسئله
• استدلال
• احساسات
• شخصیت

اسکن های مغزی، مانند سی تی اسکن یا اسکن ام آر آی نیز میتوانند به عصب روانشناس در تشخیص کمک کنند.

منبع: neuroscience.org.uk و healthline.com