مدل زیست روانی اجتماعی یا BPS دسته ای از مدلهای فرا رشته ای است که به ارتباط بین عوامل زیست شناسی، روانشناسی و اجتماعی محیطی در حفظ سلامت، تشخیص و بررسی اختلالات و همچنین درمان بیماریها میپردازد. مدل زیست روانی اجتماعی یا BPS در روانپزشکی راهی برای درک شرایط بیمار به عنوان چیزی بیش از یک برچسب تشخیصی است و فرضیه هایی در مورد منشاء و علل و علائم بیماری را مطرح میکند. مدل زیست روانی - اجتماعی اولین بار در سال 1980 توسط جورج انگل توصیف شد.
ویژگیهای مدل زیست روانی اجتماعی
ویژگیهای مدل زیست روانی اجتماعی شامل عوامل زیست شناسی مرتبط با بدن مانند ژنتیک، نوروشیمی، سلامت جسمانی یا اثرات دارو میباشد و فاکتورهای روانشناسی مانند افکار، عواطف و رفتارها و احساسات را نیز در نظر میگیرد. همچنین میتوانند یادگیری، حافظه، مهارتهای مقابله ای، خلق و خو و باورها را در غالب فاکتورهای روانشناختی مطرح کند. در این مدل ویژگیهای اجتماعی به عواملی اطلاق میشود که بر محیط اجتماعی اعمال می شود و بر فرد و محیط پیرامون آن تأثیر مستقیم میگذارد. مانند روابط با همسالان، پویایی خانواده، وضعیت اجتماعی اقتصادی و موقعیتهای کاری.
پیشنهاد میکنیم انجام دهید: تست آنلاین سلامت روان
مدل BPS عوامل زیستی، روانی و اجتماعی را برای تشخیص و درک بهتر بیماری در نظر میگیرد و از آن عوامل برای درمان و پیش آگهی استفاده میکند. در بحث سلامت روان، وقتی تعدادی علائم ثابت و مشخص در یک جمعیت دیده شود، آنرا در یک قالب مجزا طبقه بندی میکنند که تشخیص نامیده میشود، همان کاری که DSM-5 انجام میدهد. اگر از ۹ معیار اساسی در تشخیص افسردگی، فردی دارای ۵ معیار باشد تشخیص افسردگی در نظر گرفته میشود. اما مدل زیست روانی اجتماعی مطرح میکند که چگونه فرد در نتیجه سایر فاکتورها به غیر از معیارهای تشخیصی مانند ژنتیک، شخصیت، عوامل روان شناختی، عوامل بیولوژیکی، شرایط اجتماعی (رویدادهای نامطلوب دوران کودکی و عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت) و محیط خود دچار افسردگی شده است.
چرا مدل زیست روانی اجتماعی مهم است؟
اهمیت مدل زیست روانی - اجتماعی به این دلیل است که میتواند جایگزینی برای مدلهایی باشد که فقط عوامل زیستی را در تشخیص بیماریها یا اختلالات در نظر میگیرند. این مدل فاکتورهایی که در بروز بیماری و نقش سلامت فرد وجود دارد را در تمام جنبه های زندگی مورد بررسی قرار میدهد و تنها از بعد زیستی به بررسی و تشخیص بیماری نمی پردازد.
نمونه ای از مدل زیست روانی اجتماعی
بیماری برای بهبودی پس از جراحی زانو به برنامه های مراقبتی نیاز دارد. طبق مدل BPS روانپزشک خاطر نشان میکند که این جراحی چندین عامل زیستی از جمله کاهش تحرک برای فعالیتهای روزانه، درد و ضعف عضلات را ایجاد کرده است. همچنین در روند بهبود لازم است که پزشک عوامل اجتماعی مانند اینکه بیمار تنها زندگی میکند و نمیخواهد دخترش را به دردسر بیاندازد تا از او مراقبت کند را نیز در نظر میگیرد. روانپزشک معالج همچنین برخی از عوامل روانی را در روند بهبودی بیمار بررسی میکند. او پرس و جو میکند و متوجه میشود که بیمار باور ندارد که خوب میشود و انگیزه ای برای شرکت در درمان یا روان درمانی ندارد.
روانپزشک ممکن است به بیمار توصیه کند که یک روانشناس یا مشاور حوزه روان پیدا کند تا از این طریق علاوه بر دارو و توانبخشی فیزیکی، عوامل اجتماعی و مشکلات روانی که مانع بهبودی بیمار میشود را برطرف کند.
در شرایط آشفتگی روانی و یا اجتماعی چه باید کرد؟
در شرایط آشفتگی روانی و یا اجتماعی شدید، سیستم ایمنی بیماران کاهش مییابد. در حالی که استراحت، رژیم غذایی خوب و ورزش برای بیمارانی که پس از جراحی یا از یک بیماری بهبود می یابند، توصیه میشود. مشکلات روانی و اجتماعی زندگی میتواند تأثیر نامطلوبی بر روند بهبودی بیماران داشته باشد یا پروسه درمان آنرا طولانی تر کند. بنابراین طبق مدل BPS یک بیمار برای بهبود یا حفظ سلامت خود باید از شرایط روحی و روانی خود نیز مراقبت کند.
مانند بسیاری از موارد در روانپزشکی، عوامل متعددی برای تشخیص بیماری ها و اختلالات وجود دارد. بعنوان مثال دیابت نوع II به دلیل یک علت پاتوفیزیولوژیک ایجاد نمیشود. بیمار ممکن است سابقه خانوادگی قوی بیماری، شغل کم تحرک، قرار گرفتن در معرض محیطی و یا رژیم غذایی ضعیف داشته باشد. همه این عوامل با هم ترکیب و باعث میشوند که فرد به دیابت مبتلا شود. اطلاع از شرح حال و سابقه هر یک از بیماران میتواند به اتخاذ تصمیمات درمانی مناسب کمک کند. در روانپزشکی این الگو کمی پیچیده تر به نظر میرسد، زیرا رفتار انسان و مکانیسم مغز بسیار پیچیده است.
به طور مثال:
دکتر هارت یک روانپزشک است. بیمار او نمی تواند به خوبی تمرکز کند و اغلب در موقعیت های مختلف تحریک پذیر و نگران است که اگر نتواند کارش را انجام دهد چه اتفاقی می افتد. از جنبه زیستی، ممکن است برخی مشکلات در مغز وجود داشته باشد (به عنوان مثال ADHD) که ممکن است نیاز به مداخله دارویی داشته باشد. دکتر هارت ممکن است تست های تشخیصی برای مشکلات مغزی عصبی بیمار انجام دهد. از جنبه روانشناختی، این علائم همچنین میتواند نشانه ای از افزایش اضطراب باشد. دکتر هارت درباره زمانی که بیمار در تمرکز مشکل دارد و چه چیزی او را تحریک پذیر میکند، اطلاعات بیشتری نیاز دارد.
او افکار و احساساتی را که در طول این رویدادهای ناراحت کننده به وجود می آیند و آنچه که بیمار برای مدیریت این رویداد انجام میدهد را بررسی میکند و ممکن است اختلالی مانند اضطراب را تشخیص دهد. برای مؤلفه اجتماعی، در نظر گرفتن اینکه آیا علائم فرد، در محیط ها یا موقعیتهای خاصی بیشتر میشود یا مستقیماً منجر به بروز عدم تمرکز میشود، مهم است. همچنین ممکن است برخی از عوامل اجتماعی بتواند به کاهش علائم او کمک کند. در نظر گرفتن سه دیدگاه مختلف به دکتر هارت کمک می کند تا مشخص کند مشکل از کجا نشات می گیرد و درمان مناسب چیست.
مدل BPS و استرس بالا
طبق مدل BPS دوره های استرس طولانی و سلامت روان پایین می توانند منجر به بیماری های جسمی شود. بسیاری از مردم با مشکلات سلامت روان در طول دوره های استرس بالا دست و پنجه نرم می کنند. افزایش افسردگی و اضطراب با افزایش خطر ابتلا به عفونت یا بیماری مرتبط است. بنابراین اختلالات سلامت روان آسیب پذیری برخی افراد در برابر مشکلات جسمی را افزایش میدهد. خلاف این مسئله هم وجود دارد، تجربه بیماری حاد یا مزمن در طول همه گیری ممکن است توانایی مبارزه با استرس روانی را نیز کاهش میدهد. بیمارانی که در طول همه گیری تحت درمان پزشکی قرار میگیرند، با اضطراب و افسردگی مرتبط با وضعیت خود مواجه شده اند. هر دو شرایط به دلیل فقدان تعامل اجتماعی و فشار انزوا تشدید میشوند.
مدل زیست روانی اجتماعی چه چیزی را بیان میکند؟
مدل BPS بیان میکند که سلامت نسبی و بیماری با سه عامل زیستی، روانی و اجتماعی در ارتباط است و به آنها بستگی دارد. بنابراین تأثیرات آن عوامل، علت، تظاهرات و درمان بیماری را تعیین میکند. بعنوان مثال مشکلات جسمی یک بیمار ممکن است او را با مشکلاتی در حوزه سلامت روانی یا اجتماعی مواجهه کند و یا حتی بیماری ممکن است شدیدتر یا بطور مزمن ظاهر شود. درمان مؤثر بدون پرداختن به مسائل روانی میتواند دشوارتر باشد. مدل BPS پویایی و ارتباط پیچیده بین شرایط زندگی بیولوژیکی، روانی و اجتماعی را تشخیص میدهد و دیدگاهی جامع تر برای رسیدگی به مشکلات سلامت و بررسی آن ارائه میدهد.
نقد و حمایت از مدل زیست روانی اجتماعی
مقالات علمی متعددی وجود دارد که هم از ماهیت تعاملی مدل زیست روانی اجتماعی حمایت و هم انتقاد میکنند. برخی از منتقدان میگویند با وجود اینکه عوامل فراگیر مدل زیستی روانی اجتماعی با یک سو گرایی در تشخیص بیماری مبارزه می کنند، اما به پیچیدگی آن نیز دامن می زنند. با همپوشانی و مرزهای مبهم بین سه عامل مطرح شده، مشخص نیست که چه موضوعاتی به کدام رشته تعلق دارد. علاوه بر این، مدل BPS یک مدل ساختاریست و فردی که از این مدل استفاده میکند می تواند بدون دلیل یا عدم تجربه کافی در بررسی یا شناخت این مدل بر جهت بیولوژیکی، روانی یا اجتماعی تأکید کند و تشخیص بیماری و فرد را دچار مشکلات بیشتری کند.
منبع: surgery.wustl.edu
