در کشور ما، متأسفانه گاهی تجربه ها و دانش ارزشمند سالمندان به اندازه کافی دیده و بهره برداری نمی شود، و همین موضوع باعث ایجاد مشکلاتی برای نسل جوان و خود سالمندان می شود. تحقیقات روانشناسی نشان داده اند که نادیده گرفتن سالمندان و کاهش تعاملات اجتماعی آنها می تواند ریسک بروز افسردگی و مشکلات روانی را افزایش دهد.
دوران سالمندی مرحله ای طبیعی در زندگی هر فرد است که پس از میانسالی آغاز می شود و معمولاً از حدود ۷۵ سالگی به بعد شکل می گیرد. این دوره با تغییراتی در توانایی های جسمانی، روانی و اجتماعی همراه است که می تواند گاهی به احساس ضعف و ناتوانی منجر شود و چالش های روانی را تشدید کند.
با افزایش امید به زندگی در کشور، تعداد سالمندان بیشتر شده و اهمیت پرداختن به سلامت روحی و روانی این گروه بیش از پیش مشخص شده است. افسردگی و سایر مشکلات روانی در سالمندی، در صورتی که به موقع شناسایی و درمان نشوند، کیفیت زندگی را به شدت کاهش می دهند.
بنابراین، توجه به نیازهای روانی سالمندان و فراهم کردن زمینه های مشاوره ای و درمانی مناسب، بخشی ضروری از حمایت های اجتماعی و بهداشتی است که می تواند به بهبود شرایط زندگی این عزیزان کمک کند.
دلایل و علل افسردگی در سالمندان
افسردگی در سالمندان معمولاً ناشی از ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و اجتماعی است. مهمترین دلایل عبارت‌اند از:
تغییرات زیستی
کاهش سطح برخی نوروترانسمیترها مانند سروتونین و دوپامین در مغز که نقش مهمی در تنظیم خلق دارند. همچنین بیماری‌های مزمن جسمی مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و اختلالات عصبی میتوانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم موجب افسردگی شوند.
تجارب استرس‌زا
از دست دادن همسر، دوستان نزدیک یا اعضای خانواده، بازنشستگی، کاهش استقلال و توانایی‌های جسمانی، و تغییرات محیطی و زندگی روزمره.
تنهایی و انزوای اجتماعی
کاهش ارتباطات اجتماعی و حمایت‌های عاطفی که به ویژه در سالمندان تنها شایع است.
سابقه فردی و خانوادگی
داشتن تاریخچه افسردگی در گذشته یا سابقه خانوادگی اختلالات روانی.
فاکتورهای خطر ابتلا به افسردگی در سالمندان
- ابتلا به بیماری‌های جسمی مزمن و دردهای مزمن
- مصرف داروهای خاص که ممکن است عوارض روانی داشته باشند
- کاهش حمایت اجتماعی و احساس تنهایی
- تجربه وقایع استرس‌زا یا تروماهای روانی
- مشکلات خواب و تغییر در الگوی خواب
- سابقه قبلی ابتلا به افسردگی یا اختلالات روانی دیگر
- محدودیت در فعالیت‌های روزمره و ناتوانی جسمانی
علائم هشدار که نباید نادیده گرفته شوند
- تغییرات قابل توجه در خلق و رفتار، مانند غمگینی مداوم یا بی‌حالی
- کاهش علاقه یا لذت در فعالیت‌هایی که قبلاً مورد علاقه بودند
- تغییرات در اشتها و وزن (کاهش یا افزایش چشمگیر)
- اختلالات خواب شامل بی‌خوابی یا خواب بیش از حد
- احساس بی‌ارزشی، گناهکار بودن یا ناامیدی شدید
- کاهش تمرکز، فراموشی و مشکلات در تصمیم‌گیری
- بروز افکار مربوط به مرگ یا خودکشی
- افزایش تحریک‌پذیری یا کناره‌گیری از اجتماع
علائم کلی افسردگی در سالمندان
- احساس مکرر غم، ناراحتی یا پوچی
- کاهش انرژی و خستگی مفرط حتی پس از استراحت کافی
- کاهش علاقه به فعالیت‌های اجتماعی و سرگرمی‌های قبلی
- دشواری در تمرکز، یادگیری و حافظه کوتاه‌مدت
- شکایت‌های جسمانی مانند دردهای مبهم بدون علت مشخص پزشکی
- کندی حرکات و گفتار یا برعکس بی‌قراری و آشفتگی
- تغییرات در الگوی خواب و اشتها
- احساس ناامیدی و بی‌ارزشی
چالش های سالمندی
با افزایش سن، سالمندان با مجموعه‌ای از چالش‌ها و تغییرات مواجه میشوند که میتواند کیفیت زندگی آنها را تحت تأثیر قرار دهد. از جمله مهمترین این چالش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش توانایی انجام فعالیت های روزمره: سالمندان ممکن است در انجام کارهای اولیه مانند لباس پوشیدن، آشپزی، نظافت و مدیریت امور شخصی نیازمند کمک دیگران شوند.
وابستگی به حمایت دیگران: نیاز به کمک اعضای خانواده، به ویژه فرزندان، در امور روزمره میتواند احساس استقلال را کاهش دهد و فشار روانی ایجاد کند.
افزایش ابتلا به بیماری ها و ناتوانی های جسمی: بیماری‌های مزمن مانند فشار خون بالا، دیابت، مشکلات مفصلی و کاهش توانایی‌های حرکتی، محدودیت‌های جسمی را به همراه دارند.
احساس استیصال و انزوا: به دلیل ناتوانی‌های جسمی و کاهش تعاملات اجتماعی، سالمندان ممکن است دچار احساس درماندگی، تنهایی و انزوا شوند که زمینه‌ساز افسردگی و اضطراب است.
با وجود این چالش‌ها، دوره سالمندی میتواند فرصتی برای بهره‌مندی از دستاوردهای دوران جوانی باشد. هرچه دوره جوانی فرد با سبک زندگی سالم‌تر، پیشگیری مناسب و مراقبت‌های بهداشتی بهتر سپری شده باشد، دوره سالمندی با کیفیت‌تر و آرام‌تر خواهد بود. بنابراین، تمرکز بر پیشگیری و حفظ سلامت جسمی و روانی در طول زندگی، نقش کلیدی در کاهش بار چالش‌های سالمندی دارد.
ارتباط دوران جوانی با پیری
رفتارها و تصمیماتی که در دوران جوانی اتخاذ می شوند، تاثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی در میانسالی و سالمندی دارند. دنبال کردن خواسته های نفسانی و لذت جویی های کوتاه مدت بدون توجه به چهارچوب ها و اصول زندگی، می تواند منجر به ایجاد تنش ها و ناپایداری در زندگی شود. این ناپایداری ها نه تنها در جوانی، بلکه در میانسالی و پیری نیز اثرات منفی خود را نشان می دهند و باعث می شوند افراد در این مراحل از زندگی احساس رضایت و خوشبختی کمتری داشته باشند و دستاوردهای ارزشمندی نداشته باشند. به عبارت دیگر، آنچه در جوانی پایه ریزی می شود، در میانسالی و پیری به ثمر می رسد و کیفیت این دوران ها به عملکرد و انتخاب های فرد در سال های اولیه زندگی بستگی دارد.
مشاوره به سالمندان
مشاوره به سالمندان چه در زمینه روانشناسی چه در زمینه توسعه فردی کاری است بسیار مفید برای جامعه. سالمندان می توانند با ارائه تجربیات خود به دوره های بعد نقش پر رنگی در توسعه کشور داشته باشند. سالمندی مانند هر دوره دیگری، می تواند غیر مفید یا بر عکس مفید بگذرد که در اینجا انتخاب با ما است که چگونه از آن استفاده کنیم.
در دوره های دیگر مانند کودکی و نوجوانی این بازتاب به این روشنی و واضحی در دیگر دوره ها مشهود نمیباشد که در میانسالی و سنین پیری است.
از دیگر چالش های دوره میانسالی، کنار آمدن با بیماری ها و ناتوانی ها است که هر کسی باید بپزیرد این مرحله ایی از زندگی است و باید بپذیرد که هر مرحله ایی سختی ها و خوشی های خود را دارد که با پذیرش و بینش صحیح سختی ها را پشت سر بگذارد.
بحران میانسالی
افراد در بحران میانسالی دچار چالش هایی میشوند که مایل هستند رفتار هایی را که در جوانی انجام میداده اند را انجام بدهند. ممکن است به اشتباه، لباس ها و یا ماشین هایی داشته باشند و تهیه کنند که خودشان را به چالشی بکشند که در آن بخواهند ثابت کنند هنوز در مرزی از جوانی به سر میبرند.
اما این چالش ها باعث میشود که میانسالان در بحران به سر ببرند و اگر راه و روشی مناسب با سن خود پیدا نکنند دچار تعارض های بسیاری میشوند که آنها و خانواده شان را تحت تأثیر قرار بدهد.
مرکز مشاوره سالمندان
مرکز مشاوره سالمندان مکث در دو حوزه خدمات آنلاین روانشناسی و خدمات حضوری روانشناسی پذیرای شما عزیزان است. از آنجایی که به اشتباه دوران سالمندی دوران استیصال درماندگی و در مواردی ناکارآمدی افراد شناخته شده است لازم است بدانیم که یک سالمند می تواند تجارب مختلف خودش را به نسل بعد ارائه دهد که هم برای خودش بسیار مفید است و هم برای نسل بعد.
افراد سالمند با یادگیری تمنیکهای مهارت های زندگی در مواردی در عین ناتوانی و بی حوصلگی اگر پذیرای سن و سال و احوال خود باشند میتوانند با خلق و خویی بهتر در شرایط خود برسند.
اگر نتوانیم زمان و حالات خود را بپذیریم قطعاً شرایط برایمان سخت تر خواهد شد و احساسات ناخوشایند بیشتری را تجربه خواهیم کرد.
روانشناسی سالمندی چیست؟
دانش روانشناسی سالمندی چه برای جوانها چه برای میان سالها چه برای خود سالمندان می تواند مفید باشد. این که یه سالمند مهارت های سنین سالمندی را بشناسد می تواند زندگی را برای او دگر گون کند. شاید کمی تعجب برانگیز باشد که چگونه یک سالمند که خود در بیشتر مواقع نیازکند کمک دیگران است میتواند کارآمد واقع شود.
مهم است بدانیم خانواده و چهارچوب آن متشکل از پدر و مادر، کودکان و همچنین پدربزرگ و مادربزرگ است، بنابراین نقش پدربزرگ بودن و یا مادربزرگ بودن خود به تنهایی یک منبع عظیم از کارآمدی محسوب میشود.
پدربزرگ ها و مادربزرگ ها با قبول نقش خود و انجام وظایف خود هر چند خوشایند و در مواردی هر چند سخت نه تنها برای دیگر افراد خانواده کارآمد هستند بلکه احساس خوشایند و مفید بودن را در خود تجربه میکنند و به مرور رشد و پرورش میدهند.
زمانی که فردی در میانسالی تبدیل به پدربزرگ و یا مادربزرگ میشود قطعاً وظایفی مانند سرگرم بودن با نوه ها و همچنین گذراندن لحظات خوشایند با آنها را خواهند داشت و یا بردن نوه ها به مهد کودک و یا پارک که خود میتواند وظایف مهمی در نقش پدربزرگ و مادربزرگ بودن باشد.
انجام چنین وظایفی نه تنها میتواند بار مهمی از دوش پدر و مادرها بردارد بلکه احساس کارآمدی، سلامتی و وظیفه شناسی را نیز به سالمند منتقل خواهد کرد.
آدلر معتقد است که نقش پدربزرگی و یا مادربزرگ بودن میتواند از مهمترین نقش های دوران سالمندی باشد که هر فرد سالمندی را از احساس پیری و افسردگی مربوط به این دوره دور خواهد کرد.
تلاش برای داشتن دوران سالمندی بهتر
شاید کمی تعمق برانگیز باشد که فردی که تمام دورهای زندگی خود را گذرانده است و در عین سالمندی و ناتوانی در جسم و روان خود چگونه میتواند شروع به تلاشی مجدد برای داشتن دوره سالمندی بهتر کند، اما بهتر است بدانیم هر دوره از زندگی انسان نیازمند تلاش برای دور ماندن از آسیب و ماندن در شرایط بهتر است.
به طور مثال سالمندی که به دلیل بی حوصلگی خود را متقاعد میکند تمام اطرافیان او باید شرایط او را بپذیرند قطعاً میتواند با بدخلقی افراد زیادی را از خود دور کند و یا احساس کند دیگران به طور متناوب وظیفه دارند با او مهربان و صبور باشند و او ناتوان، بی حوصله، عصبانی و بهانه گیر باشد، بنابراین این گروه از سالمندان تلاشی برای برقراری احساس خوشایند در دیگران و در خود نیستند و هر فردی از مواجه شدن با آنها اباع میکند.
اگر سالمندان به این بینش دست پیدا کرده باشند که به غیر از احترامی که اطرافیان برای آنها قائل هستند خود موظف به احترام گذاشتن، مهربان بودن و دوست داشتنی بودن با دیگران هستند، قطعاً میتوانند شرایط بهتری را برای خود و دیگران مهیا کنند.
هراس از مرگ در دوره سالمندی
هراس از مرگ و نیستی قطعاً در هر دوره از زندگی میتواند گریبان گیر باشد، اما اگر هر فردی بداند زمان مرگ او واضح نیست و بودن او در هر فصلی از زندگی یک وظیفه و مسئولیت را برایش به همراه دارد، میتواند در هر دوره و مخصوصاً در دوره سالمندی به زندگی و نقش خود در زندگی بپردازد و بداند مرگ و نیستی و زوال پدیده ایی است که هر فردی با آن مواجه میشود و بدون هیچ هراسی به زندگی و مسئولیت های زنده بودن خود بپردازد.
مشاوره روانشناسی آنلاین برای سالمندان
مرکز مشاوره تخصصی سالمندان مکث در جهت حفظ سلامتی بیشتر سالمندان در زمان کرونا خدمات مشاوره آنلاین سالمندان خود را با زبده ترین روانشناسان ایجاد کرده است که شما می توانید از خدمات مختلف آن استفاده نمایید.
جمع بندی
سالمندی دوره ای طبیعی و اجتناب‌ناپذیر از زندگی است که همراه با چالش ها و تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی خاص خود می باشد. توجه به نیازها و مشکلات سالمندان، به ویژه پیشگیری و درمان اختلالات روانی مانند افسردگی، اهمیت بالایی دارد. استفاده از تجربیات و دانش سالمندان نه تنها به بهبود کیفیت زندگی خود آنها کمک میکند، بلکه میتواند نقش موثری در ارتقای سلامت روانی و اجتماعی نسل‌های جوان‌تر ایفا کند. کیفیت زندگی در سالمندی تا حد زیادی تابع سبک زندگی و انتخاب‌های دوران جوانی و میانسالی است؛ بنابراین توجه به سلامت روان و جسم در تمامی مراحل زندگی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ارائه خدمات مشاوره‌ای تخصصی، به ویژه به صورت حضوری و آنلاین، میتواند نقش کلیدی در حمایت از سالمندان و ارتقای مهارت‌های آنها برای مواجهه بهتر با این دوره از زندگی ایفا نماید.
