اختلالات شناختی یکی از موضوعات مهم و حیاتی در سلامت روان است که بر عملکرد ذهنی و کیفیت زندگی افراد تأثیر می گذارد. این اختلالات می توانند شامل مشکلات حافظه، تمرکز، تصمیم گیری، و توانایی های زبانی باشند. در این زمینه، تفاوت های جنسیتی نیز نقش مهمی ایفا می کنند، زیرا زنان و مردان ممکن است به طور متفاوتی تحت تأثیر این اختلالات قرار گیرند.
مطالعات نشان می دهند که زنان و مردان ممکن است به اختلالات شناختی به شکل های مختلف واکنش نشان دهند و علایم متفاوتی را تجربه کنند. به عنوان مثال، زنان بیشتر از مردان ممکن است دچار مشکلات حافظه و تمرکز شوند، در حالی که مردان ممکن است بیشتر مشکلات مربوط به تصمیم گیری و حل مسئله را تجربه کنند. این تفاوت ها می توانند به عوامل بیولوژیکی، هورمونی، و روانشناختی مرتبط باشند.
تفاوت های جنسیتی در بروز و پیشرفت اختلالات شناختی نیز می تواند به تفاوت های ژنتیکی و سبک زندگی مرتبط باشد. برای مثال، تغییرات هورمونی مرتبط با یائسگی در زنان ممکن است خطر ابتلا به اختلالات شناختی را افزایش دهد. از سوی دیگر، سبک زندگی و عوامل محیطی مانند استرس، تغذیه، و فعالیت بدنی نیز می توانند نقش مهمی در این تفاوت ها ایفا کنند. این اطلاعات نشان می دهد که نیاز به رویکردهای درمانی و پیشگیرانه متفاوت برای زنان و مردان در مواجهه با اختلالات شناختی وجود دارد.
مسائل جنسی به عنوان عامل خطر برای اختلالات شناختی
جنسیت باعث ایجاد تفاوت در خطر ابتلا به اختلال شناختی (از بین رفتن عملکرد مغز که اغلب با پیری همراه است) می شود. به طور خاص، زنان و مردان از عوامل خطر مختلفی برای اختلال شناختی مرتبط با سن برخوردار هستند.
در یک مطالعه در فرانسه تقریباً 7000 نفر از سن 65 سال و بالاتر مورد بررسی قرار گرفتند. در ابتدای مطالعه، هیچ کس دچار زوال عقل نبود، اگرچه 42٪ دارای اختلال شناختی خفیف بودند. در طی یک دوره چهار ساله، 6.5٪ از افراد مبتلا به اختلال خفیف شناختی دچار زوال عقل شدند در حالی که 37٪ از آنها با اختلال خفیف شناختی به حالت عادی بازگشتند. این «بازگشت به حالت عادی» جای تعجب دارد.
بسیاری از افراد نقص شناختی را یک مسئله پیشرونده می دانند که فقط با گذشت زمان بدتر می شود، اما این مطالعه نشان داد که افراد می توانند از وضعیت نقص خفیف شناختی بهبود یابند. این خبر خوب است و دلالت بر این دارد که تغییر عوامل خطر زیر می تواند شگفتی هایی برای پیری مغز ایجاد کند. نکته جالب اینجاست که در حالیکه زنان و مردان با نرخ های مشابه دچار اختلال شناختی می شوند، عوامل خطری که این بیماری را ایجاد کرده اند در زنان و مردان متفاوت است.
عوامل خطر اختلال شناختی در زنان
در این مطالعه، زنانی که دارای نقص شناختی خفیفی بودند، از سلامت کلی ضعیف تری برخوردار بوده و همچنین ناتوان بودند. زنان مبتلایی که اختلال شناختی در آنها به مرور رشد بیشتری داشت نیز احتمالاً دچار کم خوابی و یک حمایت اجتماعی قوی (کمتر دوستان و اعضای خانواده) بودند. اگر یک زن برای انجام کارهای روزانه به دیگران وابسته بود، خطر ابتلا به زوال عقل 3.5 برابر بیشتر از افراد مستقل بود. افسردگی زنان را بیش از مردان نیز تحت تأثیر قرار داد. زنانی که از افسردگی رنج می برد، دو برابر بیشتر از سایرین در اختلال شناختی و زوال عقل پیشرفت می کردند.
عوامل خطر اختلال شناختی در مردان
در این مطالعه مردان با نقص خفیف شناختی، اکثراً اضافه وزن دارند، تشخیص دیابت داشته و یا دچار سکته مغزی شده بودند. سکته مغزی مهمترین عامل خطر در مردان بود و شانس ابتلا به زوال عقل را به 3 برابر افزایش می داد. به نظر نمی رسد عواملی مانند استقلال، شبکه اجتماعی و افسردگی عوامل خطر برای مردان باشد.
عوامل خطر برای زنان و مردان
افرادی که در این مطالعه افسرده بودند و داروهای آنتی کولینرژیک مصرف می کردند، بیشتر احتمال داشت از اختلال خفیف شناختی به زوال عقل منتهی شوند. یک عامل ژنتیکی (ژنی به نام ApoE) نیز در بیشتر افرادی که به زوال عقل پیشرفت کرده بودند نیز مشاهده شده است.
چرا عوامل خطر شناختی برای زنان و مردان متفاوت است؟
سوال خوبی است، اما مطالعه واقعاً نمی تواند به آن پاسخ دهد. نکته جالب اینجاست که به نظر میرسد عوامل خطر برای زنان بیشتر بر روابط متمرکز است. این افراد شامل تعدادی از نزدیکان و اعضای خانواده و همچنین وابسته بودن به دیگران اند. از نظر مردان، عوامل خطر خیلی بیشتر با سلامت جسمی (دیابت، سکته مغزی، وزن) ارتباط دارند.
علائم اختلال شناختی
مغز شما مانند بقیه بدن با بزرگتر شدن تغییر می کند. بسیاری از افراد با افزایش سن به تدریج فراموشی بیشتری را تجربه می کنند. مثلاً ممکن است فکر کردن به یک کلمه یا به یاد آوردن نام یک شخص بیشتر طول بکشد. اما مشکلات مداوم یا فزاینده در مورد عملکرد ذهنی شما ممکن است اختلال خفیف شناختی (MCI) را نشان دهد. مسائل شناختی ممکن است فراتر از آنچه انتظار می رود باشد و اگر بعضی یا همه موارد زیر را تجربه کنید احتمالاً نشان دهنده ابتلا به MCI است:
- شما اغلب چیزها را فراموش می کنید.
- رویدادهای مهمی مانند قرار ملاقات ها یا قرار اجتماعی را فراموش می کنید.
- مسیر فکری یا موضوع گفتگوها، کتاب ها یا فیلم ها را از دست می دهید.
- زمان تصمیم گیری، برنامه ریزی مراحل انجام وظیفه یا درک دستورالعمل ها احساس اضطراب بیشتری می کنید.
- شروع به مشکل در پیدا کردن راه خود در محیط های آشنا می کنید.
- شما تکانشی ترمی شوید و ضعف شناختی پیش رونده ای را نشان می دهید.
- خانواده و دوستان شما متوجه هر یک از این تغییرات هستند.
علل اختلال خفیف شناختی
هیچ دلیل واحدی از اختلال خفیف شناختی (MCI) وجود ندارد. علائم MCI ممکن است برای سالها پایدار باقی بماند، پیشرفت کند و به بیماری آلزایمر یا نوع دیگری از زوال عقل تبدیل شود و یا با گذشت زمان بهبود یابد.
شواهد موجود نشان میدهد که MCI اغلب، اما نه همیشه، درجه کمتری از همان نوع تغییرات مغزی که در بیماری آلزایمر یا اشکال دیگر زوال عقل مشاهده میشود را نشان میدهد. برخی از این تغییرات در مطالعات کالبد شکافی افراد مبتلا به MCI مشخص شده است. این تغییرات شامل موارد زیر است:
- توده های غیر طبیعی پروتئین بتا-آمیلوئید (پلاک) و توده های پروتئین میکروسکوپی مشخصه بیماری آلزایمر
- اجسام لوئی که دسته پروتئین میکروسکوپی دیگری هستند که با بیماری پارکینسون، زوال عقل با اجسام لوئی و برخی موارد آلزایمر مرتبط است
- سکته های کوچک یا کاهش جریان خون در رگ های خونی مغز
مطالعات تصویربرداری از مغز نشان می دهد که تغییرات زیر ممکن است با MCI همراه باشد:
- کوچک شدن هیپوکامپ، ناحیه ای از مغز که برای حافظه مهم است.
- بزرگ شدن فضاهای پر از مایعات مغز (بطن).
- کاهش مصرف گلوکز، قندی که منبع اصلی انرژی سلول ها در نواحی کلیدی مغز است.
آیا میتوان از اختلال شناختی جلوگیری کرد؟
در حالی که هیچکس واقعاً نمی داند که چگونه باید از اختلال شناختی مرتبط با سن جلوگیری کند، در اینجا چند نکته وجود دارد که می تواند سلامت کلی شما را بهبود بخشد و ممکن است سلامت مغز شما را نیز بهبود ببخشد:
- روابط خوبی با دوستان و خانواده حفظ کنید.
- جلوگیری یا معالجه افسردگی.
- وزن سالم خود را حفظ کنید.
- جلوگیری یا مدیریت دیابت.
- از سکته مغزی جلوگیری کنید.
تازه ها در مورد انواع اختلالات شناختی
اختلالات شناختی دسته ای از شرایط هستند که بر عملکرد ذهنی و توانایی های شناختی فرد تأثیر می گذارند و می توانند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارند. در سال های اخیر، پژوهش های جدید به درک بهتر و شناسایی انواع مختلف اختلالات شناختی و روش های نوین درمانی منجر شده است. در ادامه به برخی از تازه ترین یافته ها و انواع اختلالات شناختی اشاره می شود:
1. آلزایمر و سایر انواع دمانس
آلزایمر شایع ترین نوع دمانس است که باعث از دست دادن حافظه، تغییرات در رفتار و مشکلات در تفکر و مهارت های زبانی می شود. پژوهش های جدید بر روی عوامل ژنتیکی و زیست محیطی که ممکن است خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند، تمرکز کرده اند. علاوه بر این، تحقیقات در زمینه درمان های نوین از جمله داروهای جدید و تکنیک های غیر دارویی مانند تحریک مغناطیسی مغز (TMS) و تمرینات شناختی مورد توجه قرار گرفته اند.
2. اختلالات شناختی ناشی از آسیب های مغزی (TBI)
آسیب های مغزی ناشی از ضربه ها می توانند منجر به مشکلات شناختی طولانی مدت شوند. تحقیقات اخیر نشان می دهد که برنامه های توانبخشی مغزی که از تمرینات شناختی و فیزیکی استفاده می کنند، می توانند به بهبود عملکرد شناختی در افراد مبتلا به TBI کمک کنند. همچنین، استفاده از تکنولوژی های جدید مانند واقعیت مجازی (VR) در این برنامه ها مورد بررسی قرار گرفته است.
3. اختلالات شناختی ناشی از بیماری های روانی
بیماری هایی مانند افسردگی، اضطراب، و اسکیزوفرنی می توانند باعث بروز مشکلات شناختی شوند. پژوهش های جدید به بررسی ارتباط بین این بیماری ها و عملکرد شناختی پرداخته اند و نشان داده اند که درمان های ترکیبی شامل دارو درمانی و روان درمانی می توانند به بهبود علائم شناختی کمک کنند.
4. اختلالات شناختی ناشی از عوامل متابولیکی و تغذیه ای
برخی از اختلالات شناختی می توانند ناشی از مشکلات متابولیکی مانند دیابت یا کمبود ویتامین ها باشند. تحقیقات جدید نشان می دهد که کنترل سطح قند خون و استفاده از مکمل های غذایی می تواند به بهبود عملکرد شناختی در افراد مبتلا به دیابت کمک کند. همچنین، رژیم های غذایی خاص مانند رژیم مدیترانه ای که غنی از آنتی اکسیدان ها و اسیدهای چرب امگا-3 است، نشان داده اند که می توانند خطر ابتلا به اختلالات شناختی را کاهش دهند.
5. اختلالات شناختی در اثر پیری
با افزایش سن، خطر بروز اختلالات شناختی نیز افزایش می یابد. پژوهش های جدید بر روی روش های پیشگیری از افت شناختی در دوران پیری متمرکز شده اند. ورزش منظم، فعالیت های ذهنی مانند پازل ها و بازی های فکری، و حفظ ارتباطات اجتماعی به عنوان روش های موثر در کاهش خطر افت شناختی شناخته شده اند.
این یافته ها نشان می دهند که درک بهتر از انواع اختلالات شناختی و روش های نوین درمانی می تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این اختلالات کمک کند. مهم است که تحقیقات در این زمینه ادامه یابد تا روش های موثرتری برای پیشگیری و درمان این شرایط شناسایی شوند.
منبع: mayoclinic.org
