وقتی در معنای انسان بودن دقت کنیم به نظر می رسد حافظه فعال هسته اصلی آن است. این حافظه است که به ما نوعی احساس تداوم می بخشد که درک ما از خویشتن نیز به آن بستگی دارد. برای درک چگونگی بررسی علمی حافظه، نخست باید به پژوهش هایی که در مورد حافظه انجام شده بپردازیم. پس از آن به روش های بهبود آن، اینکه چگونه می شود حافظه مان را قوی تر کنیم بپردازیم و ارتباط آن با حافظه کوتاه مدت.
حافظه فعال یا کاری
حافظه فعال یا همان حافظه کوتاه مدت شامل مواردی است که تنها به مدت چند ثانیه ذخیره می شوند. اما حتی در مواردی که اطلاعاتی را در حافظه فعال و یا همان حافظه کوتاه مدت به خاطر می سپاریم، باز هم حافظه شامل سه مرحله: رمزگردانی، اندوزش، بازیابی است.
رمزگردانی
برای رمزگردانی اطلاعات در حافظه کوتاه مدت، نخست باید توجه ما بر آن اطلاعات متمرکز شود. از آنجا که (توجه) امری انتخابی است، این بدان معناست که بخش عمده آنچه در معرض حواس قرار می گیرد هرگز حتی به حافظه فعال راه نمی یابد و مسلماً برای بازیابی بعدی نیز در دسترس نخواهد بود.
در واقع بخش عمده ناتوانی حافظه ناشی از فقدان توجه است. اگر از فروشگاهی خرید کرده باشید و از شما رنگ چشم و قد صندوقدار را بپرسند و نتوانید جواب درستی بدهید، این امر نه به خاطر ناتوانی حافظه شماست، بلکه به این علت است که به رنگ چشم صندوقدار اصلاً توجه نداشته اید. در مرحله رمزگردانی، دو نوع رمزگردانی داریم: رمزگردانی دیداری و رمزگردانی شنیداری.
رمزگردانی شنیداری
اطلاعات به صورت رمز یا بازنمایی وارد حافظه می شوند. وقتی شماره ای را در دفتر تلفن پیدا می کنید، ضمن گرفتن شماره آن را به خاطر می سپارید. در واقع صدای نام ارقام که با گرفتن آن ها، خواندنشان و شنیدن صدای خودمان یا همان رمزگردانی شنیداری در حافظه مان ثبت می شود. حتی در مواقعی هم که سعی داریم اطلاعات را از راه مرور ذهنی یا تکرار پیاپی در ذهن فعال نگهداریم، رمز شنیداری را ترجیح می دهیم.
رمزگردانی دیداری
در صورت نیاز می توانیم مواد کلامی را به صورت رمز دیداری نیز حفظ کنیم. آزمایش ها نشان داده اند که هر چند مواد کلامی را می توان به صورت دیداری نیز حفظ کرد، اما این رمز دیداری به سرعت محو میشود. وقتی بخواهیم مواد غیر کلامی را در حافظه نگه داریم، مانند تصاویری که توصیف آن ها و در نتیجه مرور ذهنی آن ها به طور شنیداری دشوار است، رمز دیداری اهمیت بیش تری می یابد.
هر چند اکثر مردم می توانند برخی انواع تصویر ذهنی دیداری را در حافظه کوتاه مدت حفظ کنند، اما فقط تعداد معدودی قادرند تصاویر را به روشنی عکس با تمام جزئیات آن ها به یاد بسپارند. این توانایی عمدتاً در کودکان دیده میشود. کودکان می توانند تصاویر ذهنی را برای چندین دقیقه حفظ کنند و وقتی از آن ها سوال می کنیم جزئیات دقیقی از تصویر ارائه کنند.
در واقع انسان دو نوع حافظه فعال یا همان حافظه کوتاه مدت دارد. وجود رمزهای دیداری و شنیداری پژوهشگران را به این نتیجه رسانده که حافظه فعال دو جایگاه موقت دارد: جایگاه موقت شنیداری و جایگاه موقت دیداری که اطلاعات را به صورت رمز دیداری یا فضایی ذخیره می سازد که هر کدام هم دارای ساختار مغزی مجزایی هم هستند. جایگاه موقت شنیداری در نیمکره چپ و جایگاه موقت دیداری در نیمکره راست قرار دارد. که در واقع دو دستگاه متمایز هستند.
مرحله اندوزش در حافظه فعال
شاید بارزترین مشخصه حافظه فعال گنجایش بسیار محدود آن باشد که به طور متوسط برابر ۷+ یا ۲- است: یعنی بعضی ها پنج ماده و بعضی ها نُه ماده را بخاطر می سپارند. گرچه میتوان تا هفت ماده را برای مدت کوتاهی به خاطر سپرد، اما در اغلب موارد این اطلاعات بزودی فراموش می شود. فراموشی یا ناشی از زوال در اثر زمان است و یا ناشی از اینکه مواد جدیدی جایگزین مواد پیشین می شود. اطلاعات در حافظه فعال با گذشت زمان رو به فراموشی می گذارند و همچنین در حافظه کوتاه مدت به دلیل ثابت بودن گنجایش حافظه فعال مواد جدید جانشین مواد پیشین می شوند.
مرحله بازیابی در حافظه فعال
اگر محتوای حافظه فعال در بخش هوشیار ذهن فعال است، پس این اطلاعات بلافاصله در دسترس اند و لزومی ندارد برای به دست آوردن آن ها کندوکاو کنیم. بلکه در هر آن در دسترس قرار دارند. اما تحقیقات نشان می دهد، هر چند اطلاعات در حافظه کوتاه مدت بیش تر باشد بازیابی کند تر صورت می گیرد.
در واقع در مرحله بازیابی به نوعی جستجو در موارد حافظه فعال است که هر چقدر این مواد کم تر باشد بازیابی سریع تر امکان پذیر است. البته در مرحله بازیابی هیجان اثر بسزایی دارد، که هیجان باعث تداخل در بازیابی می شود، مثل: دانشجویی که تمام دروس را حفظ است اما در جلسه امتحان همه چیز را فراموش می کند، که تداخل هیجان بر حافظه خوانده می شود.
نارسایی حافظه فعال در کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری و ADHD
مشکلات حافظه فعال در کودکان مبتلا به مشکلات یادگیری و توجه مانند اختلال نقش توجه و بیش فعالی (ADHD) و نارساخوانی شایع تر است. در واقع این یکی از ویژگی های اصلی ADHD و یکی از سیستم های شناختی است که در هنگام آسیب دیدگی مغز این مشکلات بیشتر می شود. صدمات می تواند شامل مشکلات مهم تری مانند ضربه در بدو تولد یا ضربه مغزی خفیف باشد. در مورد مسائل خفیف تر معمولا، مشکلات حافظه فعال معمولا موقتی هستند. همچنین توجه کنید که همه افراد مبتلا به ADHD مشکل در حافظه فعال ندارند.
انواع حافظه اخباری و غیر اخباری
1. حافظه اخباری
- اپیزودیک (رویدادی) هیپوکامپ در قسمت میانی لوب گیجگاهی
- سمانتیک (منایی) هسته دمدار و پوتامن (جسم مخطط)
2. حافظه غیر اخباری
- روندی: هسته دم دار و پوتامن
- آماده سازی یا priming
- خوگیری: حساسیت مدار رفلکس کاهش یا افزایش می یابد.
- حساس شدن
- شرطی شدن کلاسیک و عامل: بخش هیجانی شرطی شدن مربوط به آمیگدال و بخش حرکتی شرطی شدن مربوط به مخچه.
