روانشناسان و صاحب نظران تربیتی بر اهمیت کتاب خوانی والدین برای کودکان در سال های اولیه زندگی و تأثیر آن بر رشد اجتماعی، شناختی و عاطفی کودکان، قبل از ورود به مدرسه تأکید فراوان دارند. چرا که معتقدند شخصیت کودک در همین 7 سال ابتدایی زندگی شکل می گیرد. اکثر والدین علاقه دارند که فرزندانی کتاب خوان داشته باشند تا آن ها مهارت هایی را از این طریق بیاموزند. این مساله که کتاب خوانی چه فوایدی می تواند داشته باشد و آیا به پرورش ذهن کودکان کمک می کند را در مقاله زیر بررسی می کنیم.
تاثیر کتاب خوانی والدین بر رشد زبان کودک
تاثیر کتاب و کتاب خوانی بر رشد مغز و مهارت خواندن، بنا بر مطالعات انجام یافته رشد و توسعه زبان و مهارت های کلامی و شنیداری یکی از مهمترین دستاوردهای کارآمد و تأثیر گذار است که در 5 سال اول زندگی رقم می خورد. رشد و توسعه زبان درنتیجه تعاملات بین عوامل مختلفی همچون اجتماع، زبان و تأثیرات رشد شناختی اتفاق می افتد. محققان اعتقاد دارند که اجتماع و محیط اطراف کودک و به ویژه والدین، بیشترین تاثیر را در رشد زبان و مهارت های بیانی کودکان دارند و برای رشد مهارت های زبانی، رشد و توسعه دایره لغات، یکی از ضروری ترین ابزارهاست.
ارتباط دایره لغات با درک بهتر
در واقع این ابزار به کودکان برای یادگیری، کسب دانش و مفاهیم جدید کمک می کند و آن ها را برای برقراری ارتباط و تعامل بهتر با همسالان و بزرگسالان آماده می کند. از طرفی میزان دایره لغات کودکان تاثیر زیادی بر یادگیری لغات و مفاهیم پیچیده تر زبان دارد. هرچه میزان دایره لغات کودک افزایش یابد، به مراتب درک و یادگیری لغات و مفاهیم جدید برای او آسان تر می شود. رشد دامنه لغات در کودکان بسیار سریع اتفاق می افتد. معمولاً در مدرسه، کودک در هر سال تحصیلی، 3000 تا 5000 لغت جدید می آموزد.
ارتباط بهتر کودک با اطراف با دایره لغات بیشتر
افزایش دامنه لغات سبب می شود کودک درک بهتر و عمیق تری از محیط اطراف و دنیایی که در آن زندگی می کند، داشته باشد و همچنین موجب موفقیت کودک در مدرسه خواهد شد. افزایش دامنه لغات و رشد زبان در کودکان در گرو تلاش والدین است. یکی از راه های توسعه زبان و مهارت های شفاهی در کودکان، کتاب خوانی والدین برای کودک است. بد نیست بدانید که کودکان از همان اوایل کودکی تا حدودی دستور زبان را نیز درک می کنند و کم کم شروع به ساختن جملات می کنند. معمولاً کودکان در حدود 2 سالگی جملاتی ساده در حدود 2 کلمه را بیان می کنند.
کودک در 3 سالگی چند کلمه صحبت می کند؟
جملات کودکان 3 ساله در حدود 5/3 کلمه است و در کودکان 4 ساله تعداد کلمات به 5 کلمه هم می رسد. در 4 سالگی معمولاً کودکان می توانند 2 جمله را با کلمات ربطی به هم پیوند دهند و در 5 سالگی کودک قادر به ساختن جملات بلندتر و پیچیده تر است. به طوری که قادر است جملات گذشته را نیز بسازد.
سنین مدرسه و اهمیت رشد زبان
بنابراین در این سنین کودک می تواند با آموزش قواعد دستور زبان را متناسب با سن خویش بیاموزد و برای ورود به مدرسه آماده شود. بنا به گفته دانشمندان، افزایش توانایی درک دستور زبان در کودکان برای ورود به مرحله خواندن و درک مطلب اهمیت زیادی دارد و خواندن کتاب برای کودکان سبب رشد درک دستور زبان می گردد.
اهمیت کتاب خوانی والدین برای کودکان
در پژوهشی در آمریکا، محققان برای نخستین بار نشان داده اند که خواندن کتاب در طول مرحله حیاتی رشد و پیش از دوران مهد کودک تاثیر زیادی بر روی توانایی پردازش داستان ها توسط مغز کودکان دارد. در این پژوهش 19 کودک پیش دبستانی سالم بین سنین سه تا پنج سال را بررسی کردند و با تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی (fMRI)، فعالیت مغزی کودکان را هنگام گوش دادن به داستان های مرتبط با سنشان از طریق هدفون مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج این مطالعه نشان داد، قرار گرفتن زیاد کودکان در معرض کتاب خوانی در منزل، منجر به فعالیت نواحی خاصی از مغز می شود که با پردازش معنایی مرتبط هستند و وجود این نواحی برای زبان شفاهی و خواندن حیاتی هستند.
کتاب خوانی و پرورش ذهن
خواندن از جمله اولین مهارت هایی است که انتظار داریم دانش آموزان به خوبی به آن مسلط شوند. تسلط به آن توانایی هایی را در دانش آموزان تقویت می کند و این توانایی ها بر توانایی ذهنی و بالا رفتن هوشبهر تاثیرگذار هستند این موارد عبارتند از:
تسلط به خواندن چه توانایی هایی را در دانش آموزان تقویت میکند؟
مهارت های شنیداری و دیداری
استفاده از حافظه شنیداری و دیداری برای خوب خواندن ضروری است. و تقویت آن ها باعث پرورش ذهن می شود.
شناخت حروف و قواعد زبان
تسلط به زبان می تواند توانایی ذهن را بالا ببرد و به بهتر خواندن کمک کند.
بالا رفتن واژگان
دایره لغات با بیشتر خواندن بالا می رود و این مساله به بالا رفتن هوش کلامی کمک می کند.
درک مطلب
درک متن و منظور نویسنده نیز به بالا رفتن هوش کلامی کمک می کند.
افزایش اطلاعات
یکی از مولفه های تست های هوش اطلاعات عمومی است که کتاب خوانی آن را تقویت می کند.
تجربیات قبلی موثر در نمره هوشبهر
قسمت عمده ای از نمره هوشبهر را اطلاعات قبلی تعیین می کند که کتاب خوانی می تواند آن را تقویت کند.
بنابراین کتاب خوانی بطور مستقیم در پرورش ذهن کودک موثر است. متاسفانه والدین شکایت دارند که کودکان امروزی علاقه زیادی به کتاب خوانی نشان نمی دهند و فعالیت های دیگر و بازی و کار با وسایل دیجیتال را ترجیح می دهند.
برای علاقمند کردن کودکان به کتاب خوانی راه حل هایی وجود دارد
برای فرزندانتان از نوزادی کتاب بخوانید
نوزاد چند ماهه می تواند به تصاویر نگاه کند و به صدای والدین گوش کند و گاهی به اشیا روی صفحات اشاره کند. می توان با اشاره به تصویر و نام بردن آن ها و تولید صدا متناسب با تصویر توجه کودک را به کتاب جلب کرد. با این کار کودک به اهمیت زبان پی می برد و صحبت کردن در زمان مناسب و با کیفیت بالا نشانی از توانایی ذهن است. عادت به کتاب از نوزادی در بزرگسالی یاری رسان است.
کتاب خوانی را بطور مداوم انجام دهید
حداقل یکبار در روز در زمانی معین به همراه کودک مطالبی را بخوانید و در صورت انجام نشدن آن مایوس نشوید ولی سعی کنید تا آنجا که امکان دارد برای فرزندان کتاب بخوانید.
زمان استفاده از کامپیوتر، تبلت و تلویزیون را محدود کنید
میزان تماشای تلویزیون و استفاده از دستگاه های دیجیتال بر شبکه های عصبی مغز تاثیر می گذارد و جانشین دیگر فعالیت ها و تبادل کلامی می شود و رشد شناختی کودک را تحت تاثیر قرار می دهند. تحقیقات نشان داده اند که کودکانی که کارتون ها و برنامه های تفریحی بیشتری را تماشا می کنند احتمال کمی دارد به کتاب و رسانه های نوشتاری علاقمند شوند. (جاویدی) زمان استفاده از این وسایل را برای کودک محدود کنید و همچنین می توانید در تبلت و کامپیوتر کودک کتاب های صوتی و تصویری قرار دهید تا ساعاتی که از آن استفاده می کند به کتاب خوانی بپردازد.
مطالب جذاب انتخاب کنید
هنگامی کودکان کتاب خوان های ماهری می شوند که به آن علاقمند شوند. والدین با خواندن کتاب و داستان ها و اشعار معروف برای کودکان می توانند آنها را علاقمند کنند و تناسب مطالب با سن کودک از اهمیت زیادی برخوردار است.
مراجعه به کتابخانه
مراجعه به کتابخانه عمومی برای قرار گرفتن در محیط کتاب خوانی و استفاده از تخصص و راهنمایی کتابدارها مفید است.
استفاده از مجلات و روزنامه
خواندن بخش های کودک مجلات و روزنامه ها یا خرید مجلات تخصصی کودک برای کودکان جذاب است.
انعطاف پذیر باشید
تاکید بر خواندن یک کتاب که جذابیی برای کودک ندارد نداشته باشید و موضوعات را بر اساس علاقه کودک تغییر دهید و کتاب متناسب با سطح توانایی کودک انتخاب کنید.
به تفاوت های فردی توجه کنید
سطح خواندن و سطح شنیداری کودکان با هم متفاوتند گاهی زمانی که والدین کتاب های آسان را برای کودک می خوانند طولی نمی کشد که کودک همراه آنها شروع به خواندن می کند و گاهی آسان بودن متن باعث سرخوردگی کودک می شود. توانایی و مهارت فرزندان خود را بشناسید و بر اساس آن کتاب انتخاب کنید.
شعر بخوانید
شعر در علاقه به خواندن تاثیر دارد و موزون بودن آن جذابیت خواندن را بالا می برد. شعر باید آهسته خوانده شود قطعه مورد علاقه کودک باشد. از آنچه که کودک در مورد حروف و صدا می داند استفاده کنید و آن ها رابه کار گیرید تا نهایتا کودک به صورت صحیح کلمه را ادا کند.
به خواندن کودک توجه کنید
گوش دادن به خواندن کودک با صدای بلند و نشان دادن افتخار به تلاش و مهارت های وی در تشویق برای خواندن موثر است.
کتابخانه شخصی
در خانه کتابخانه شخصی ایجاد کنید یا قفسه ای را برای کودک در کتابخانه قرار دهید و به ترتیب موضوع کتاب ها را مرتب کنید و مسئولیت نگهداری و مراقبت آن قسمت را بر عهده کودکان قرار دهید.
کتاب خوانی نقش عمده ای در پرورش ذهن کودکان دارد و بی توجهی به آن می تواند بخشی از مهارت های ضروری آن ها را تحت تاثیر قرار دهد. والدین با ترغیب و تشویق فرزندان به کتاب خوانی می توانند به پرورش توانایی ذهنی کودک کمک کنند.
تاثیر کتاب بر رشد مغز و مهارت خواندن
تا قبل از این، شواهد مستقیمی درباره اثر مطالعه برای بر روی مغز کودکان ارائه نشده بود. در نهایت این محققان همواره والدین را تشویق کرده اند که برای کودکانشان از بدو تولد کتاب بخوانند تا یادگیری اولیه آن ها را تقویت کرده و رشد زبانی آنها را ارتقا بخشند. از طرفی تحلیل نواحی مغزی مرتبط با تخیل ذهنی نشان داد تجسم سازی، نقش کلیدی را در درک روایت و آمادگی کودکان برای خواندن ایفا میکند و به آن ها امکان مجسم کردن داستان را می دهد، لذا خواندن کتاب های تصویر دار نیز مهم است.
بنابراین با توجه به اهمیت کتاب و کتاب خوانی برای رشد مغز و رشد مهارت های زبان در کودکان، در ادامه توصیه هایی را برای تاثیر هرچه بیشتر کتاب خوانی والدین ارائه می کنیم:
- برای کودکان خود هر روز کتاب بخوانید
کتاب خواندن روزانه را بخشی از روال زندگی خود قبل از خواب، یا فعالیتی بعد از شام و یا راهی سرگرم کننده برای صرف عصرانه در کنار هم قرار دهید.
- اوقات فراقت خود و کودکان تان را با کتاب خواندن پر کنید
کتاب خواندن را به فعالیتی لذت بخش و مفرح برای خود و کودکان تبدیل کنید. اگر زمان های کتاب خواندن را با بازی، شادی، نمایش و سایر فعالیت های لذت بخش پیوند دهید، کودکان به کتاب خواندن علاقمند شده و بیشتر لذت خواهند برد.
- از تکنیک های قبل از خواندن استفاده کنید
قبل از خواندن یک کتاب، ابتدا جلد و تصاویر کتاب را به کودک نشان دهید و از او بخواهید با دیدن تصاویر کتاب به پیش بینی موضوع و محتوای داستان بپردازد.
- با هم کتاب بخوانید و درباره آن ها گفتگو کنید
لازم است کودک و والدین در کنار هم نشسته و کتاب را طوری در دست بگیرند که هر دو بر آن مسلط باشند. به جای فقط روخوانی کردن، هر صفحه از کتاب را با دقت بخوانید و در مورد تصاویر، نوع اشکال، اعداد، حروف و همچنین در پایان هر کتاب یا هر داستان، در مورد داستان و آنچه اتفاق افتاده است، با کودک گفتگو کنید. مثلاً از او بپرسید از این داستان چه چیزی آموخته؟ یا نظر او در مورد شخصیت های داستان چیست؟ همچنین به کودکان اجازه دهید داستان را به زبان خودش بازگو کند.
- بازی با کودکان در مورد محتوای کتاب
از کودک بخواهید تا در مورد داستان و کتاب خوانده شده یک بازی طراحی کند، مثلاً نمایشنامه ای با شخصیت های داستان، این امر می تواند به افزایش درک مطلب خواندن کمک کند.
