تاب آوری یا همان رسیلینسی در لغت نامه انگلیسی به معنای جهندگی یا ارتجاعی بودن معنا می شود. جهندگی یا حالتی ارتجاعی یا به تعریف دیگر منعطف بودن در شرایط سخت و دشوار و ایجاد توانایی بازسازی و ترمیم است و در بسیاری از موارد نیز رشد در این شرایط را تاب آوری می نامند.
تاب آوری چیست؟
پس از تعریف لغوی تاب آوری قطعاً به میزانی از معنای ضمنی تاب آوری آشنا شده اید. وجود شرایط سخت و دشوار قطعاً شرایطی است که برای هر فردی نسبت به ظرفیت وجودی او و تحمل او از سختی شکل می گیرد. به هر میزان که فرد بتواند در شرایط سخت و دشوار از روان خود محافظت کند و خود را از آسیب حفظ کند به سطحی از تاب آوری دست پیدا کرده است.
به طور مثال شرایطی مانند سیل، زلزله، جنگ، آتش سوزی و یا حتی دعواها و مشاجره های دائم خانوادگی، آسیب دیدن در کودکی و تحمل رنج هایی از این دست می تواند تاثیرات متفاوتی بر افراد متفاوت داشته باشد. گاهی افرادی با یک تماس تلفن بی پاسخ آنچنان به هم می ریزند و تعادل خود را از دست می دهند که ممکن است فردی دیگری در شرایطی مانند زلزله هم دچار این آشفتگی نشود.
تاب آوری چگونه به وجود می آید؟
تاب آوری و پذیرش شرایط به همان شکل که وجود دارد و آسیب ندیدن روان و محافظت خودمان در آن شرایط و جهیدن از شرایط های ویژه و سخت و پیدا کردن راهی برای رشد و پیشرفت و دور ماندن از دیگر آسیب های احتمالی قطعاً نیازمند نیروی قوی و شناختی پایدار دارد.
در واقع هیچ فردی نمی تواند بگوید من تاب و تحمل هر شرایط سختی را دارا هستم و می توانم به غیر از اینکه آسیبی نبینم، راهی برای رشد نیز در آن شرایط پیدا کنم.
بنابراین زمانی که صحبت از تاب آوری می شود، صحبت از یک روش از زندگی می شود که فرد توانسته است با آموزش دیدن، دیدگاهی متفاوت و نگرشی پایدار به این مرحله از تاب آوری دست پیدا کند.
چه کسانی می توانند تاب آوری بالایی داشته باشند؟
همانطور که پیش از این اشاره کردیم، تاب آوری یک دستاورد است. به طور مثال ورزشکاری را در نظر بگیرید که سال های سال به ورزش و فعالیت های ورزشی مشغول می شود تا بتواند جسمی آماده داشته باشد و همچنین یک فعالیت ورزشی را به طور حرفه ای دنبال کند و پس از سال ها فعالیت و تلاش می تواند یک شب به مسابقات کشوری راه پیدا کند و خود و توانایی خود را بسنجد و در بهترین حالت، ممکن است به مقامی نیز دست پیدا کند. سوال اینجاست که آیا فردی که در هیچ زمانی از زندگی خود ورزش نکرده است می تواند در مسابقات کشوری راه پیدا کند و در مضحک ترین حالت به مقامی دست پیدا کند؟ جواب قطعاً منفی است.
هدف از مطرح کردن این مثال فهم درباره تلاش مبرم و پایداری در ساخت آنچه که می خواهیم به دست بیاوریم است. ذهن انسان مانند یک ماهیچه عمل می کند و برای رسیدن به هر دستاوردی باید هدف گذاری دقیق خود را بداند و پس از آن روزها و شب ها و قطعاً سال ها برای به دست آوردن ظرفیتی جدید در روان خود با هدفی تعیین شده و با برنامه ریزی ذهنی به آن دستاورد برسد.
آیا می توانیم یکباره در شرایط سخت تاب آور شویم؟
پیش از این توضیح دادیم توان، تاب آوری و برآمدن از شرایط سخت بدون اختلال و آسیب و یا حتی در مواردی رشد در آن شرایط مستلزم تاب آوری بالا است و این تاب آوری باید با سال ها تلاش و آموزش در فرد ایجاد شود اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که: چه دلیلی دارد فردی خود و روان خود را برای شرایط سخت و دشوار آماده کند که شاید روزی در شرایطی مشابه بتواند راهی برای سلامت خود پیدا کند؟
جواب این است که قطعاً کسی نمی داند که چه زمانی در شرایط سخت قرار می گیرد که بخواهد در آن شرایط از روان خود محافظت کند، اما یک انسان سالم برای آینده خود برنامه ریزی می کند و می تواند برای هر لحظه ای از زندگی خود که شرایطی ویژه و متفاوتی را به وجود بیاورد راه کارهایی را پیش از آن در نظر گرفته باشد. زمانی که صحبت از تاب آوری می شود قطعاً صحبت از یک انسان سالم است که بتواند از خود و روان خود در هر شرایطی محافظت کند و دور از آسیب بماند.
کوه نوردی را فرض کنید که تمام آرزویش فتح یک قله است، آیا در ساده ترین حالت ممکن از او انتظار نمی رود برای فتح قله، از کفش کوه نوردی مناسب، لباس مناسب، آذوقه، چادر و راهنما برخوردار باشد و پس از همه این امکانات از او سوال نمی کنید که پیش از این کوه نوردی کرده است و یا قله ای را فتح کرده است؟
تفاوت تاب آوری با در خودماندگی
تاب آوری و یا انعطاف روانی و پذیرش شرایط و بازبینی آنچه که در حال وقوع است و مهارت دستیابی به محافظت از روان و حفظ سلامتی و بالا بردن امکان بهبود و رشد و گذر از شرایط سخت، تفاوت بسیار عمیقی با درخود ماندگی دارد. شاید اگر با مهارت تاب آوری آشنا نباشید فرض کنید هر فردی که بتواند شرایط سخت زندگی را تحمل کند و سال ها در آن شرایط بماند و یک خط سیر همیشگی را دنبال کند، از تاب آوری بالایی برخوردار است.
به طور مثال: زنانی که در شرایط سخت زندگی همه چیز را تحمل می کنند و بردبارانه تا سال های سال در آن شرایط باقی می مانند و هیچ تغییری نه در خود و نه در زندگیشان ایجاد می کنند و تنها دلیلشان را برای ماندن و تحمل کردن شرایط این می دانند که راهی جز این ندارند را فردی با تاب آوری بالا بدانید اما لازم است که بدانید چنین فردی درخودمانده نام می گیرد.
زمانی که فرد مدت ها در یک شرایط ناسالم قرار می گیرد و این احساس به او القا می شود که هیچ راه و هدف و انگیزه ایی به غیر از بودن در این وضعیت ندارد و یا تقدیر اینگونه برای او رقم زده و یا سرنوشت او چنین است و یا به دنبال دلایل بیرونی مانند کودکان و اقوام و خانواده و حفظ آبرو می گردد، باید بدانیم فرد دچار درخودماندگی شده و به این باور دست پیدا کرده است که تمام زندگی و دستاوردهایش برای او به همین میزان است و راهی به جز تحمل کردن شرایط ندارد.
اما فردی با تاب آوری بالا می داند به چه دلیل در شرایط سخت قرار دارد و سعی می کند از روان خود در آن شرایط محافظت کند. با بازبینی شرایط و رجوع به گذشته و یا ایجاد نگرش جدید می تواند قدرت و توان خود را بالا ببرد و راهی برای بیرون آمدن از شرایط سخت پیدا می کند. رشد و دستیابی به اتفاقات جدید می تواند قدم مهمی در تاب آوری باشد.
راهکارهای ایجاد تاب آوری
پیش از آنکه به دنبال راهکارهای ایجاد تاب آوری در خود باشیم باید بدانیم تاب آوری یک مهارت است و برای به دست آوردن این مهارت نیاز به دقت در روش زندگی، هدف گذاری و ظرفیت روانی فرد دارد. اگر از ظرفیت روانی کمی برای شناخت شرایط و منعطف بودن در آن برخوردارید قطعاً نیازمند آن هستید که خود را در شرایط ویژه و سخت قرار بدهید و خود را محک بزنید.
به دست آوردن هیچ مهارتی بدون تمرین و ممارست در فعالیت های فیزیکی و ملموس امکان پذیر نمی باشد. شاید عجیب به نظر بیاید که زمانی صحبت درباره روان انسان است چگونه می توانیم از طریق یک فعالیت فیزیکی ظرفیت روانی را بالا ببریم؟ در واقع باید اینگونه پاسخ بدهیم که ایجاد هر شرایطی که بتواند فرد را در موقعیتی مشابه قرار بدهد و این فرض را برای او ایجاد کند که در چنین شرایطی چگونه می تواند رفتاری متفاوت و نگرشی متفاوت داشته باشد و یا چگونه می تواند از خود محافظت کند به معنای تمرین در شرایط سخت است و می تواند توان روانی فرد را بالا ببرد.
