در این مقاله خواهید فهمید که شایستگی های مدیریتی چیست و انواع شایستگی های مدیریتی کدام موارد را شامل می شود، پس با توسعه مدیران مکث تا انتها همراه باشید. در دنیای امروز تاثیر و نقش شایستگی های مدیریتی بر بهبود و ارتقاء عملکرد منابع انسانی و تحقق اهداف سازمانی به قدری چشمگیر است که سبب شده به عنوان مهم ترین سرمایه و شاخص ترین اهرم های رشد در سازمان ها شناخته شوند. شایسته گزینی و شایسته پروری در سازمان ها نیازمند یک سیستم مدیریتی شایسته است تا بتواند بستر لازم را برای جذب افراد مستعد و پرورش استعدادها فراهم آورد.
انواع مدل های شایستگی های مدیریتی در دنیا
مدلهای شایستگیهای مدیریتی در دنیا، چارچوبهایی هستند که برای شناسایی و توسعه ویژگیها، مهارتها و تواناییهای ضروری برای مدیران طراحی شدهاند. این مدلها به سازمانها کمک میکنند تا مدیران خود را به درستی ارزیابی کرده و آنها را برای مواجهه با چالشهای مختلف آماده کنند. در ادامه، چند مدل معروف شایستگیهای مدیریتی در دنیا معرفی شدهاند:
1. مدل شایستگیهای هاروارد (Harvard Competency Model)
این مدل توسط دانشگاه هاروارد توسعه داده شده و به شایستگیهای اصلی برای رهبری و مدیریت تأکید دارد. این مدل به سه دسته اصلی تقسیم میشود:
- مهارتهای فنی: دانش و تواناییهای فنی که مدیر باید در زمینه خاص خود داشته باشد.
- مهارتهای بینفردی: توانایی برقراری ارتباط مؤثر با تیمها، همکاران و ذینفعان.
- رهبری و استراتژی: توانایی در هدایت تیم و سازمان به سمت اهداف بلندمدت و استراتژیک.
2. مدل شایستگیهای مدیریتی کاتس (Katz's Managerial Competency Model)
- مدل کاتس سه مهارت اصلی را برای مدیران شناسایی میکند:
- مهارتهای فنی: تواناییهای تخصصی در زمینه فنی.
- مهارتهای انسانی: توانایی در ارتباط با دیگران و مدیریت منابع انسانی.
- مهارتهای ادراکی: توانایی دیدن تصویر کلی و تجزیه و تحلیل شرایط از یک منظر استراتژیک.
این مدل تأکید دارد که مدیران به ویژه در سطوح مختلف نیاز به ترکیب این سه مهارت دارند.
3. مدل شایستگیهای ۷ سطحی (7-Levels Competency Model)
این مدل که توسط سازمانهای مختلف در سراسر دنیا استفاده میشود، شایستگیها را در ۷ سطح مختلف طبقهبندی میکند:
- آگاهی: دانش ابتدایی.
- مهارتهای پایه: توانایی انجام کارهای ابتدایی.
- مهارتهای حرفهای: توانایی انجام کارهای پیچیده.
- مهارتهای استراتژیک: توانایی تفکر در سطوح استراتژیک.
- رهبری: توانایی هدایت و راهبری تیم.
- نوآوری و پیشرفت: توانایی در تغییر و نوآوری.
- نظارت و ارزیابی: توانایی ارزیابی نتایج و تصمیمات.
4. مدل شایستگیهای ۵ عاملی (5-Factor Competency Model)
این مدل به پنج شایستگی کلیدی اشاره دارد که برای مدیران موفق ضروری است:
- رهبری: توانایی هدایت تیم و سازمان.
- تصمیمگیری: اتخاذ تصمیمات صحیح و مؤثر.
- مهارتهای ارتباطی: برقراری ارتباط مؤثر با همه ذینفعان.
- مهارتهای استراتژیک: توانایی در برنامهریزی و پیشبینی.
- کار تیمی: توانایی در کار گروهی و همکاری با دیگران.
5. مدل شایستگیهای جهانی (Global Competency Model)
این مدل به شایستگیهایی اشاره دارد که مدیران برای موفقیت در محیطهای جهانی و چندفرهنگی باید داشته باشند. برخی از این شایستگیها عبارتند از:
- درک فرهنگی: توانایی درک و تطبیق با تفاوتهای فرهنگی.
- چابکی و انعطافپذیری: توانایی انطباق با تغییرات و چالشهای جهانی.
- رهبری جهانی: توانایی هدایت تیمهای بینالمللی و ایجاد روابط جهانی.
6. مدل شایستگیهای ۴C (4C Competency Model)
این مدل توسط سازمانهای مختلف برای مدیران و رهبران طراحی شده است و چهار عنصر اصلی را در نظر میگیرد:
- قابلیت ارتباط (Communication): توانایی در برقراری ارتباط مؤثر.
- قابلیت همکاری (Collaboration): توانایی در کار گروهی و همکاری با دیگران.
- قابلیت خلاقیت (Creativity): توانایی در تفکر خلاق و نوآوری.
- قابلیت نقد و بررسی (Critical Thinking): توانایی در تحلیل و ارزیابی شرایط.
7. مدل شایستگیهای ۳C (3C Competency Model)
این مدل بر سه شایستگی اصلی تأکید دارد:
- ارتباطات (Communication): توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران.
- تعاملات (Collaboration): توانایی همکاری با دیگران.
- مشتریمداری (Customer Focus): توجه به نیازها و انتظارات مشتریان.
مدل شایستگی |
شرح مدل |
شایستگیهای اصلی |
مدل شایستگیهای هاروارد |
این مدل توسط دانشگاه هاروارد برای شایستگیهای اصلی در رهبری و مدیریت توسعه یافته است. |
1. مهارتهای فنی 2. مهارتهای بینفردی 3. رهبری و استراتژی |
مدل شایستگیهای کاتس |
مدل کاتس سه مهارت اصلی را برای مدیران شناسایی میکند که بر اساس سطح مدیریتی اهمیت دارند. |
1. مهارتهای فنی 2. مهارتهای انسانی 3. مهارتهای ادراکی |
مدل شایستگیهای ۷ سطحی |
شایستگیها در ۷ سطح مختلف طبقهبندی میشوند که شامل تواناییهای ابتدایی تا استراتژیک است. |
1. آگاهی 2. مهارتهای پایه 3. مهارتهای حرفهای 4. مهارتهای استراتژیک 5. رهبری 6. نوآوری و پیشرفت 7. نظارت و ارزیابی |
مدل شایستگیهای ۵ عاملی |
این مدل به ۵ شایستگی کلیدی که برای مدیران موفق ضروری است اشاره دارد. |
1. رهبری 2. تصمیمگیری 3. مهارتهای ارتباطی 4. مهارتهای استراتژیک 5. کار تیمی |
مدل شایستگیهای جهانی |
مدل شایستگیهای جهانی بر شایستگیهای مدیریتی در محیطهای چندفرهنگی و جهانی تمرکز دارد. |
1. درک فرهنگی 2. چابکی و انعطافپذیری 3. رهبری جهانی |
مدل شایستگیهای ۴C |
این مدل بر چهار عنصر اصلی که برای مدیران و رهبران ضروری است تأکید دارد. |
1. قابلیت ارتباط (Communication) 2. قابلیت همکاری (Collaboration) 3. قابلیت خلاقیت (Creativity) 4. قابلیت نقد و بررسی (Critical Thinking) |
مدل شایستگیهای ۳C |
مدل ۳C بر سه شایستگی کلیدی تمرکز دارد که بر مدیریت ارتباطات و همکاری تأکید میکند. |
1. ارتباطات (Communication) 2. تعاملات (Collaboration) 3. مشتریمداری (Customer Focus) |
جایگاه ویژه و استراتژیک مدیران ارشد در سازمان ها
در سال های اخیر، مدیران ارشد به عنوان مهمترین عامل پرورش و توسعه منابع انسانی شناخته شده اند و در صورتی می توانند به عنوان عاملی موثر جهت شناسایی و پرورش شایستگی ها و استعدادها ایفای نقش کنند که خودشان از شایستگی های لازم و کافی برخوردار باشند.
با توجه به اهمیت و ضرورت وجود مدیران شایسته برای انتصاب و مدیریت کارکنان شایسته، 2 پرسش چالش برانگیز مطرح می شود.
- سازمان ها چگونه و با استفاده از چه روشی می توانند از دقت و صحت تصمیم گیری های خود در انتخاب و انتصاب مدیران شایسته اطمینان حاصل کنند؟
- به عبارت دیگر سازمان ها به منظور شناسایی و جذب مدیران شایسته باید بر اساس کدام الگو و شایستگی های مدیریتی و با چه ابزاری تصمیم بگیرند؟
شایستگی های مهم مدیریتی (بین المللی)
مدل شایستگی |
شایستگیهای اصلی |
شرح شایستگی |
مدل شایستگیهای هاروارد |
1. رهبری و استراتژی 2. تفکر تحلیلی 3. تصمیمگیری 4. ارتباطات مؤثر 5. نوآوری |
توانایی هدایت استراتژیک سازمان، تحلیل دادهها، اتخاذ تصمیمات مؤثر، برقراری ارتباط مؤثر، و نوآوری در فرآیندها و پروژهها. |
مدل شایستگیهای کاتس |
1. مهارتهای انسانی 2. مهارتهای ادراکی 3. حل مسائل پیچیده 4. توانایی مدیریت زمان 5. مدیریت تغییر |
مدیریت روابط انسانی، تحلیل شرایط پیچیده، حل مسائل غیرمنتظره، مدیریت مؤثر زمان و توانایی در مدیریت تغییرات. |
مدل شایستگیهای ۷ سطحی |
1. مهارتهای پایه 2. رهبری 3. مدیریت تغییر 4. نوآوری 5. ارزیابی عملکرد |
شامل شایستگیهای پایهای، توانایی رهبری و هدایت تیمها، مدیریت تغییرات، ایجاد نوآوری، و ارزیابی نتایج و عملکرد تیمها. |
مدل شایستگیهای ۵ عاملی |
1. رهبری 2. تصمیمگیری 3. مهارتهای استراتژیک 4. کار تیمی 5. تحلیل دادهها |
توانایی هدایت تیمها، اتخاذ تصمیمات استراتژیک، برنامهریزی استراتژیک، کار تیمی مؤثر، و تحلیل دادهها برای تصمیمگیری بهینه. |
مدل شایستگیهای جهانی |
1. درک فرهنگی 2. چابکی و انعطافپذیری 3. رهبری جهانی 4. پیشبینی روندهای جهانی 5. تحلیل و مدیریت بحران |
توانایی درک تفاوتهای فرهنگی، رهبری در سطح جهانی، مدیریت تغییرات و بحرانها، پیشبینی روندهای جهانی، و تحلیل تحولات جهانی. |
مدل شایستگیهای ۴C |
1. همکاری تیمی 2. خلاقیت 3. تفکر انتقادی 4. توانایی حل مشکل 5. تصمیمگیری استراتژیک |
توانایی همکاری با دیگران، ایجاد نوآوری و خلاقیت، تفکر انتقادی، حل مشکلات پیچیده، و اتخاذ تصمیمات استراتژیک بر اساس تحلیلها. |
مدل شایستگیهای ۳C |
1. تعاملات فردی 2. مشتریمداری 3. مهارتهای رهبری 4. نظارت و کنترل 5. ارزیابی عملکرد تیم |
توانایی در تعامل مؤثر با افراد، تمرکز بر نیازهای مشتریان، رهبری تیمها، نظارت بر فرآیندها، و ارزیابی عملکرد برای بهبود نتایج. |

بزرگان و طراحان اصلی شایستگی شغلی در دنیا
شایستگی شغلی یکی از مفاهیم کلیدی در مدیریت منابع انسانی است که توسط بسیاری از بزرگان و کارشناسان مطرح و توسعه یافته است. این طراحان و محققان، مدلها و چارچوبهای مختلفی را برای ارزیابی و شناسایی شایستگیها معرفی کردهاند که سازمانها میتوانند از آنها برای بهبود عملکرد، جذب و توسعه منابع انسانی استفاده کنند. در ادامه به برخی از بزرگترین طراحان و مفاهیم مرتبط با شایستگی شغلی اشاره میکنم:
1. David McClelland
- مفهوم: شایستگیهای مبتنی بر موفقیت
- دستاورد: دیوید مککللند روانشناس معروف، مفهومی به نام "شایستگیهای مبتنی بر موفقیت" را مطرح کرد. او تاکید داشت که شایستگیها باید بر اساس رفتارهایی که در نهایت منجر به موفقیت شغلی میشوند، شناسایی شوند.
- مدل: در مدل مککللند، توجه به شایستگیهای فردی مانند نیاز به موفقیت، قدرت و ارتباطات بهعنوان عواملی تأثیرگذار در عملکرد شغلی اهمیت ویژهای دارد.
- کتاب معروف: Assessing Performance (ارزیابی عملکرد)
2. Richard Boyatzis
- مفهوم: مدل شایستگیهای عاطفی و اجتماعی
- دستاورد: ریچارد بایوتزیس بهویژه به شایستگیهای مدیریتی و رهبری تمرکز داشته است و مدلهایی ارائه داده که شایستگیهای عاطفی و اجتماعی را در کنار شایستگیهای فنی و حرفهای قرار میدهند.
- مدل: مدل شایستگیهای بایوتزیس، بهویژه در حوزه رهبری و مدیریت تغییر، نقش شایستگیهای اجتماعی و عاطفی را پررنگ میکند.
- کتاب معروف: (The Competent Manager: A Model for Effective Performance)
3. Spencer & Spencer
- مفهوم: مدل شایستگیهای رفتاری
- دستاورد: جان اسپنسر و الیزابت اسپنسر مدل شایستگیهای رفتاری را توسعه دادند که به سازمانها کمک میکند تا شایستگیهای لازم برای موفقیت در محیطهای کاری را شناسایی کنند.
- مدل: این مدل تأکید دارد بر شایستگیهایی که منجر به موفقیت در نقشهای شغلی خاص میشوند، مانند مهارتهای فنی، رفتاری و اجتماعی.
- کتاب معروف: (Competence at Work: Models for Superior Performance)
4. Marshall Goldsmith
- مفهوم: رهبری و شایستگیهای اجرایی
- دستاورد: مارشال گلداسمیت یکی از بزرگترین مشاوران رهبری در دنیاست و بهویژه در زمینه شایستگیهای اجرایی و رهبری موفق بوده است. او مدلی را معرفی کرده که شامل شایستگیهای ضروری برای مدیران اجرایی میباشد.
- مدل: در مدل گلداسمیت، شایستگیهای اجرایی شامل توانایی برقراری ارتباط مؤثر، مهارتهای تصمیمگیری، رهبری تحولگرا و مدیریت تغییر است.
- کتاب معروف: (What Got You Here Won’t Get You There)
5. Daniel Goleman
- مفهوم: هوش عاطفی و شایستگیهای رهبری
- دستاورد: دانیل گلمن روانشناس معروف، مفهوم هوش عاطفی را معرفی کرد و آن را به شایستگیهای رهبری مرتبط ساخت. او بر این باور بود که هوش عاطفی نقش حیاتی در موفقیت شغلی و رهبری ایفا میکند.
- مدل: گلمن شایستگیهای مربوط به هوش عاطفی را شامل خودآگاهی، خودمدیریتی، آگاهی اجتماعی و مهارتهای ارتباطی میداند.
- کتاب معروف: (Emotional Intelligence)
6. Katzenbach & Smith
- مفهوم: شایستگیهای تیمی
- دستاورد: جانی کاتزنباش و دگلاس اسمیت در زمینه شایستگیهای تیمی تحقیقات زیادی انجام دادند و مدلهایی ارائه کردند که بر اهمیت کار گروهی و تیمی در سازمانها تأکید دارد.
- مدل: در این مدل، شایستگیهای تیمی به عوامل کلیدی مانند هماهنگی، اعتماد، ارتباطات مؤثر و حل مسئله در گروهها اشاره دارد.
- کتاب معروف:(The Wisdom of Teams)
7. Jim Collins
- مفهوم: شایستگیهای رهبری سطح ۵
- دستاورد: جیم کالینز در تحقیقات خود در زمینه رهبری به مفهوم "رهبری سطح ۵" اشاره کرده است که بر لزوم ترکیب ویژگیهایی مانند تواضع و ارادهی قوی تأکید دارد.
- مدل: در مدل او، شایستگیهای رهبری سطح ۵ شامل ویژگیهایی مانند روحیه تیمی، قابلیتهای اجرایی و پشتکار است.
- کتاب معروف: (Good to Great)
8. Patrick Lencioni
- مفهوم: شایستگیهای تیمی و رهبری
- دستاورد: پاتریک لنسیونی بهویژه در زمینه شایستگیهای تیمی و رهبری سازمانی شناخته شده است. او به سازمانها کمک میکند تا موانع کار تیمی را شناسایی و برطرف کنند.
- مدل: مدل او بر ایجاد اعتماد، تعهد به اهداف مشترک، و حل مشکلات در تیمها تأکید دارد.
- کتاب معروف: (The Five Dysfunctions of a Team)
این افراد بزرگترین طراحان و محققان شایستگیها در دنیا هستند که به توسعه مدلها و تئوریهای شایستگی شغلی پرداختهاند و هرکدام بهطور خاص به جنبههای مختلفی از شایستگیهای مدیریتی و شغلی توجه دارند.
پیشنهاد می کنم بخوانید: ارتباط روانشناسی صنعتی و سازمانی با مدیریت منابع انسانی
مدل شایستگی مدیران
مدل شایستگی مدیران مجموعه ای از قابلیت های ویژه و اثرگذار است که علاوه بر شایستگی های عمومی و تخصصی مورد نیاز سازمان، شایستگی های مدیریتی را نیز در بر می گیرد. برای تصدی پست های مدیریتی در سازمان ها برخورداری از برخی شایستگی های مدیریتی ضروری بوده و در اغلب مدل های شایستگی پیشنهاد شده اند. در اکثر این مدل ها، مهمترین شاخص های شایستگی مدیران مبتنی بر نگرش و بینش، دانش، مهارت، توانایی، ویژگی ها و مشخصه های شخصیتی، اعتبار عمومی و اعتبار حرفه ای آن ها تعریف شده است.
الگوها و مدل های مختلف برای هر یک از این شاخص ها، شایستگی های متفاوتی را تعیین کرده اند که عبارتند از:
مهارت هایی نظیر
نفوذ و تاثیرگذاری، برقراری ارتباط موثر (مشاهده هدفمند، شنیدن فعال، ارائه بازخورد) با ذی نفعان داخلی و خارجی سازمانی، تسلط بر فنون مذاکره و توان متقاعد سازی دیگران، همکاری و تعامل، مربیگری و توسعه و پرورش کارکنان، مدیریت و ارزیابی عملکرد و مواردی دیگر.

توانمندی هایی نظیر
تفکر سیستمی، تفکر استراتژیک، تصمیم گیری برای حل مساله، خودارزیابی و مدیریت خود، ریسک پذیری، پذیرش ابهام و پیچیدگی، مدیریت تغییر و تنوع، مدیریت زمان و استرس، توانایی پاسخ گویی در محیط کار، توانایی تفویض اختیار و موارد دیگر.
ویژگی ها و مشخصه های شخصیتی نظیر
اخلاق حرفه ای، صداقت، انصاف، احترام به حقوق و منافع دیگران، امانت داری، رازداری، تعهد و مسئولیت پذیری، انعطاف پذیری و غیره.