مرکز مشاوره و روانشناسی شریعتی (مکث) بر اساس تحقیقات روانشناسی جامعه‌محور معتقد است که کودکانی که والدینشان آنها را طرد کرده یا مورد غفلت قرار داده‌اند، احساس بی‌ارزشی را در خود پرورش میدهند. این احساس، که ریشه در نادیده گرفته شدن دارد، در طول زمان تقویت شده و میتواند منجر به افسردگی، بی‌میلی به زندگی و نداشتن احساس خوشبختی در دوران بزرگسالی شود.
غفلت از کودک چیست؟
غفلت از کودک به میزان توجه نکردن والدین به احساسات، نیازها و وضعیت روانی فرزندشان اطلاق میشود. کودکان نه‌تنها برای نداشتن امکانات بلکه برای کمبود توجه، درک نشدن و نادیده گرفته شدن احساس تنهایی و بی‌ارزشی میکنند. گاهی خانواده‌هایی با منابع مالی فراوان نیز ممکن است کودکان خود را مورد غفلت قرار دهند. در چنین شرایطی، اگرچه کودک از لحاظ مادی کمبودی ندارد، اما به دلیل نبود مهرورزی و حمایت عاطفی دچار مشکلات روانی میشود.
مادرانی که یا به بهانه کار و یا به بهانه مهمانی و در جمع بودن مدام، یا به بهانه بی حوصلگی، از کودکانشان غافل میمانند و زمانی را که وظیفه یک مادر است، برای مهر ورزیدن، در آغوش گرفتن، بوسیدن، بوییدن، دوست داشتن و ابراز دوست داشتن با نمود کامل مهرورزی مادرانه، ندارند. در واقع کودکانشان را به سمت دوست داشتنی نبودن و بی ارزش بودن سوق میدهند. پس از آن در دوران نوجوانی کودک، با نوجوانی افسرده و غمگین، یا سرکش و مهار نشدنی مواجه میشوند و مدام از خودشان سوال میکنند ما چه چیزی را برای این فرزند کم گذاشته ایم که میل و رغبتی برای حرف زدن با ما، احساس صمیمیت و همدلی با خانواده اش ندارد.
پدر و مادرانی که تمام فرصت در کنار فرزندشان بودن را به کار و مهمانی و دغدغه های مدام میگذراند و توجیه ذهنیشان این است که ما برای بچه هایمان تلاش میکنیم، بهتر است بدانند اگر این تلاش از میزانی کم تر باشد و به حد نرمال خود برسد، ولی در کنار آن، ساعاتی از روز را با صمیمیت، همدلی، احساس غربت، و دلجویی، به حدی خودمانی و رفاقت گونه با فرزندشان سپری کنند، آنها را در آغوش بگیرند و احساس امنیت و حامی بودن را با نمود های عینی، در آغوش گرفتن و بوسیدن به فرزندشان بدهند. از دیدگاه روانشناسی در جوانی و نوجوانی با پدیده حیرت آوری که در تمام ساعات روز با او (فرزندشان) در جنگ و دعوا باشند، رو به رو نمیشوند.
وظیفه مادر
وظیفه مادر در این امر به مراتب، بارها و بارها بیش از پدر است. اگر وظیفه تأمین منافع مالی به دوش پدر باشد، مادر با امکان بیش تری از زمان، میتواند وقت بیش تری در کنار کودک بگذراند. منبع مالی و تغذیه برای کودکان آنقدر ها ارزش ندارد که حمایت و امنیت روحی، در آغوش کشیده شدن و بوسیدنشان، بدون هیچ قید و شرطی می باشند.
اما هستند مادرانی که مجبور به فعالیت در خارج از خانه هستند، کودکان این خانواده ها به مراتب مستقل تر و با جامعه بیرون آشنا تر از دیگر کودکان هستند، اما فعالیت خارج از خانه مادر، نباید دلیل غفلت مادران از فرزندشان باشد. در هر زمانی پس از کار و زمان هایی که در خانه سپری میشود باید با حرف زدن و معاشرت صمیمانه، با پیگیری امور روزانه کودک در مهد کودک، در آغوش کشیدن و مهرورزی مدام این احساس را به او منتقل کنید که هیچ چیز در دنیا با ارزش تر از وجود فرزندتان نیست.
انواع غفلت از کودکان
- غفلت فیزیکی: شامل عدم تأمین نیازهای اساسی مانند غذا، پوشاک و سرپناه است.
- غفلت عاطفی: زمانی رخ میدهد که والدین از ابراز محبت، همدلی و حمایت روحی خودداری میکنند.
- غفلت آموزشی: عدم توجه به نیازهای تحصیلی و رشد فکری کودک، مانند عدم پیگیری تکالیف درسی یا عدم فراهم کردن فرصت‌های یادگیری.
- غفلت پزشکی: عدم رسیدگی به وضعیت سلامتی کودک، مانند نادیده گرفتن بیماری‌ها یا تأخیر در دریافت خدمات درمانی.
- غفلت نظارتی: شامل عدم نظارت بر فعالیت‌های کودک، قرار گرفتن او در معرض خطرات اجتماعی یا نبود راهنمایی والدین در مسیر رشد و تربیت اوست.
علائم بی‌توجهی به کودکان
- احساس ناامنی و بی‌ارزشی در کودک
- مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری یا انزوا
- افت تحصیلی و بی‌علاقگی به یادگیری
- اضطراب، افسردگی و اعتمادبه‌نفس پایین
- وابستگی شدید یا بی‌احساسی نسبت به والدین و دیگران
- مشکلات جسمی ناشی از کمبود تغذیه، بهداشت و مراقبت‌های پزشکی
عوامل خطر غفلت کودکان
برخی شرایط و عوامل احتمال غفلت از کودک را افزایش میدهند:
- مشکلات اقتصادی و فقر
- اعتیاد والدین به مواد مخدر یا الکل
- اختلالات روانی والدین مانند افسردگی یا اضطراب شدید
- عدم آگاهی والدین از نیازهای روانی و عاطفی کودک
- مشغله زیاد و نبود زمان کافی برای ارتباط با کودک
- خانواده‌های تک‌والد و کمبود حمایت اجتماعی
غفلت ها در کودکی چه پیامدهایی به دنبال دارد؟
غفلت ها در کودکی و نادیده گرفته شدن ها، احساس خجالت، افسردگی، تأیید نشدن و دوست نداشتنی بودن را رشد میدهد و در بزرگسالی همین کودکان، والدین خود را متخاصم، بی اعتنا و طرد کننده میدانند. همچنین والدینی که کودکانشان در بزرگسالی احساس رضایت خاطر بیش تری از خودشان و زندگیشان دارند و میزان افسردگی در آنها کم تر است، والدینشان را با محبت و صمیمی میدانند. بنابراین غافل بودن از کودکان، نه به شکل برآورده نکردن نیازها، بلکه به دلیل ایجاد نکردن احساس امنیت قلبی، حمایت معنوی و روحی، و بوسیدن و در آغوش گرفتن فرزند است. کودکان امروز به غیر از هر کلاس درسی و کمک آموزشی و هر اسباب بازی و هر لباس زیبایی، بیش از حد به محبتی که بتوانند آن را پشتوانه عاطفی خود بدانند نیاز دارند.
درمان غفلت کودکان
برای جلوگیری از پیامدهای منفی غفلت و کمک به کودکانی که از آن رنج می‌برند، می‌توان از راهکارهای زیر بهره برد:
- تقویت روابط والدین و کودک: والدین باید زمان بیشتری را به گفت‌وگو، بازی و تعامل با کودک اختصاص دهند.
- افزایش آگاهی والدین: آموزش والدین در زمینه نیازهای عاطفی، روانی و جسمی کودک از طریق مشاوره و کارگاه‌های تربیتی.
- حمایت اجتماعی: ایجاد شبکه حمایتی شامل بستگان، دوستان و مؤسسات خیریه برای کمک به خانواده‌های آسیب‌پذیر.
- مداخلات روانشناسی: در صورت مشاهده علائم آسیب‌دیدگی روانی، مراجعه به روانشناس کودک برای درمان و بهبود وضعیت روانی او.
- اصلاح سبک زندگی والدین: کاهش مشغله‌های کاری، ایجاد تعادل میان کار و زندگی و اختصاص زمان کافی برای ارتباط با کودک.
نتیجه‌گیری
غفلت از کودکان یکی از آسیب‌های جدی است که میتواند پیامدهای جبران‌ناپذیری بر سلامت روانی و اجتماعی آنها داشته باشد. والدین باید آگاه باشند که علاوه بر تأمین نیازهای مادی، ابراز محبت، همدلی و ایجاد احساس امنیت از مهم‌ترین نیازهای کودکان است. با افزایش آگاهی، حمایت‌های اجتماعی و توجه به نیازهای عاطفی، می‌توان از آسیب‌های ناشی از غفلت جلوگیری کرد و نسل آینده‌ای سالم‌تر و شادتر پرورش داد.
