پرورش خلاقیت در کودکان امروز، قرنی را تجربه می کنند که در آن باید تفکری انتقادی و خلاق داشته باشند چرا که رشد و پیشرفت آینده هر کشوری نیازمند پرورش کودکانی کنجکاو، خلاق و برانگیخته است. رشد خلاقیت معمولاً از ابتدای سنین کودکی آغاز می شود و جنبه های اجتماعی، ذهنی و فیزیکی را در کودکان بهبود می بخشد. پرورش خلاقیت در کودکان پیش از دبستان شامل تمرین و ساختن چیزهای جدید، نو و جالب است. خلاقیت یعنی توانایی دیدن چیزها به شیوه های جدید، شکستن مرزها و فراتر رفتن از چارچوبها، فکر کردن به شیوه ای متفاوت، ابداع چیزهای جدید، استفاده از چیزهای نامربوط و تبدیل آن به شکل های جدید.
چگونه می توانم تخیل فرزندم را تقویت کنم؟
اقلامی را در محیط اطراف فرزندتان تهیه کنید تا تخیل او را تحریک کنید. وسایل طراحی، بلوک ها، کتاب ها و وسایل کاردستی تصادفی همگی می توانند در طرح های بازی دراماتیک پیچیده نقش داشته باشند. استفاده های مختلف از اقلام را با کودک خود در نظر بگیرید. به عنوان مثال، یک لوله مقوایی می تواند تلسکوپ، برج یا شخص باشد.
چگونه تخیل به خلاقیت منجر می شود؟
این موضوع می تواند با اجازه دادن به افراد برای درگیر شدن در نوع خلاقیت فکری غیر تحت اللفظی، واگرا و آینده نگر که لازمه آن است، به خلاقیت منجر شود. برای تحقق خلاقیت، تفکر تخیلی به شبیه سازی های ذهنی تزریق می شود که تنظیم، ارزیابی و ادغام می شوند تا ایده ها و مفاهیم جدید را القا کنند.
خلاقیت و تخیل چقدر برای رشد کودک مهم است؟
تخیل و خلاقیت کودک از طریق آگاهی او از هنر و سایر کودکان اطرافش غنی می شود. همه این تجربیات خلاق، ارتباطات قدرتمندی را در مغز ایجاد می کند، خلاقیت با تمرکز، استقلال، تمایل به کاوش و نبوغ همراه است.
خلاقیت و تخیل چقدر برای رشد کودک مهم است؟
تخیل و خلاقیت کودک از طریق آگاهی او از هنر و سایر کودکان اطرافش غنی می شود. همه این تجربیات خلاق، ارتباطات قدرتمندی را در مغز ایجاد می کند، خلاقیت با تمرکز، استقلال، تمایل به کاوش و نبوغ همراه است.
فرآیند ذهنی برای رشد خلاقیت
پرورش خلاقیت در کودکان پیش دبستانی یک فرآیند، فعالیت یا تولید ذهنی است. یکی از اقدامات ابتدایی، فراهم کردن امکانات لازم برای رشد ذهنی و کسب تجربه و اطلاعات، در سنین مختلف است. با افرایش رشد حرکتی کودک به تدریج مفاهیم ذهنی بیشتری را کشف می کند. برای فراهم کردن زمینه برای رشد ذهنی و گسترش تجربه های مفید برای کودک، باید به پرورش حواس و فراهم کردن محیطی مناسب برای اکتشافات کودک، توجه کنیم. مهمترین نکته در پرورش خلاقیت در کودکان باز گذاشتن ذهن کودک است.
از سنین دو سالگی به بعد که کودک حرکت و جنب و جوش زیادی دارد، میتوان محیط خانه را به گونه ای فراهم کرد تا موجب رشد خلاقیت در کودک شود، فعالیت های مناسب و مفید مانند لمس کردن، بازی با انواع اشیا و اسباب بازیها و روی هم گذاشتن، هل دادن، کشیدن، چیدن و ساختناست که با وسایلی مانند قطعات چوب، پارچه، کاغذ و روزنامه، قوطی، خمیر، گل رس، شن و ماسهانجام می شود. بین سنین دو تا 5 سالگی، کودک از طریق بازیهای نمادی و تقلیدی از بزرگسالان تقلید می کند و در این بازیهای تقلیدی ابتکار و خلاقیت به خرج می دهد.
اهمیت تخیل در خلاقیت و پرورش کودکان
از طرفی تخیل و خلاقیت در کودکان به شدت در بازی ریشه دارد، چرا که بازی انعطاف پذیری و مهارت های حل مسئله را که از ویژگی های تفکر خلاق است تقویت می کند. لازم به ذکر است که والدین کودکان خلاق در رفتار خود هماهنگی بیشتری نشان می دهند و کودکان خود را آنگونه که هستند قبول دارند، آنها را به کنجکاوی درباره اشیا و امور تشویق می کنند و کودکان خود را در انتخاب موضوعات مورد علاقه آزاد می گذارند. این والدین کودکان خود را مستقل بار آورده و در ایجاد اعتماد به نفس آنان را یاری می دهند. برای پرورش خلاقیت در کودکان به جای شکست و سرزنش آنان آنها را با آغوش باز بپذیرید. اما چه زمانی پرورش خلاقیت در کودکان از بین می رود؟
در ادامه به مواردی اشاره می کنیم که باعث محدود شدن یا از بین بردن خلاقیت در کودکان می شود:
- قرار دادن قوانین خشک و دست و پاگیر در خانه
- تأکید افراطی بر جنسیت و هوش و حافظه کودک
- مقایسه کودکان با هم و ایجاد رقابت میان کودکان
- عدم آشنایی والدین با مفهوم خلاقیت و سرزنش تخیل در کودک
- تحمیل نقش بزرگسال به کودک و عدم وجود شادی و نشاط در محیط خانه
- انتقاد مکرر از رفتارهای کودک
- عدم شناسایی علائق و استعدادهای درونی کودک
توصیه به والدین گرامی جهت پرورش خلاقیت در کودکان
شما والدین عزیز از طریق درگیر شدن در فعالیت های خلاق کودک در رشد خلاقیت او سهیم باشید. خانواده باید فرصت های لازم را برای سئوال کردن، کنجکاوی و کشف محیط به کودکان بدهند. زمینه رشد خلاقیت زمانی فراهم می شود که به کودکان آزادی لازم داده شود و به آنان به عنوان یک فرد، احترام بگذارند. محیط خانه باید طوری فراهم شود که در آن فعالیت و تحرک، بازی و شادی زیادی وجود داشته باشد. به جای تأکید بر قوانین خاص، بر ارزشهای اخلاقی در خانه تأکید کنید.
چند نکته جهت پرورش خلاقیت در کودکان
- به کودک آزادی تحرک، کنجکاوی و کنکاش در محیط را بدهید. کودک باید آزادانه به مشاهده، تجربه و آزمایش بپردازد.
- امکانات و وسایل لازم برای کارهای خلاقانه را در اختیار کودک قرار دهید. وسایلی مانند انواع ابزارهای نقاشی، ابزارهایی برای ساختن مانند لگوها و قطعات چوبی و پلاستیکی، لازم نیست حتماً از اسباب بازی های گران قیمت استفاده کنید، شما می توانید تکه های پارچه، چسب، کاغذ رنگی، مقوا، حتی می توانید از دانه های حبوبات، یک گلدان کوچک و کمی خاک و مقداری دانه و بذر برای کاشتن، انواع بطری های آب و سایر وسایل بلا استفاده برای رشد خلاقیت در کودکتان بهره ببرید.
- هرگز کودک را تحقیر و سرزنش نکنید، بلکه همه ایده های خلاق او را تشویق کنید.
- از تصورات قالبی در خصوص جنسیت کودک بپرهیزید (مثلاً اینکه دختر ماشین بازی نمی کند یا پسر عروسک بازی نمی کند یا پسر که گریه نمی کند).
- برای کودکان کتاب بخوانید و با او به بازی و فعالیت بپردازید. لازم است گاهی با کودکتان چیزی بسازید و در ساختن چیزهای مختلف او را یاری کنید ولی ایده خود را به او تحمل نکنید.
- در برابر تجربه ها و اشتباهات کودک صبوری کرده و او را تشویق به کسب تجربه های جدید کنید.
- از آنجایی که سئوال پرسیدن نقش مهمی در گسترش درک و خلاقیت کودک دارد، لذا توصیه می شود با صبر و حوصله به تک تک سوالات کودک توجه کرده و پاسخ دهید و بهتر است مستقیم پاسخ کودک را ندهید بلکه او را برای رسیدن به پاسخ یاری کنید. مثلاً وقتی کودک شما از چگونگی بارش باران سوالی می پرسد، شما می توانید با یک کتری و تولید بخار نحوه بارش باران را به او عملاً نشان دهید، یا فیلم آموزشی یا انیمیشنی در مورد بارش باران در اختیار او قرار دهید.
- توجه داشته باشید استعداد تنها بخشی کوچک از خلاقیت است و تمرین، نظم بخشی و پرورش آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. هر چه محیط زندگی کودک از تنوع بیشتری برخوردار باشد، امکان رشد خلاقیت در او بیشتر است.
- به یاد داشته باشید که اسباب بازی صرفاً وسیله ای برای بازی، اکتشاف و رشد ذهنی کودک است، پس هرگز کودک را از خراب کردن و باز کردن اسباب بازیها تنبیه یا سرزنش نکنید، چرا که کودک از این طریق در حال کشف دنیای پیرامون خود است. بنابراین اسباب بازیهایی را برای کودک خریداری کنید که قابل بستن، باز کردن و سرهم کردن باشد.
- با کودک خود مهربان و شوخ طبع باشید.
چگونه کودکان را تشویق می کنید که از تخیل خود استفاده کنند؟
نکات بازی: فرزندتان را تشویق کنید تا دنیایی تخیلی بسازد و نقش ها و قوانین مختلف را ارائه کند. کاملاً خود را در هر سناریویی که آنها می سازند غوطه ور کنید و به آنها اجازه دهید راه را هدایت کنند. اگر به کمک یا ایده نیاز دارند، می توانند به شما مراجعه کنند. اما آنها را ترغیب کنید که با تخیل خود بدورند.
چه چیزی کودک را خلاق تر می کند؟
زمان تخیل و تظاهر به بازی به کودکان اجازه می دهد تا ایده های بدیع ارائه دهند و آنها را زنده کنند و همچنین خودتنظیمی و همدلی را تمرین کنند و خلاقیت ایجاد کنند. با هر نوع تجربه بازی، گنجاندن فرصت هایی برای گفتگو بسیار مهم است.
آیا تخیل بخشی از خلاقیت است؟
این دو اصطلاح مترادف نیستند، حتی اگر اغلب به صورت پشت سر هم ذکر شوند. تخیل شامل شبیه سازی تصاویر ذهنی، ایده ها و مفاهیم جدید و احساسات بدون ورودی حواس است. از سوی دیگر، خلاقیت شامل گرفتن آن تجسم ها و تبدیل آنها به چیزی جدید است.
