در یک تعریف از استعداد میتوان گفت استعداد یعنی داشتن ژنتیک و مهارت به ارث رسیده از والدین که بالقوه در دوران کودکی تقویت شده و آن استعداد شناسایی شده است. نکته مهم هوش فردی در داشتن استعداد باکیفیت بیشتر میتواند اثرگذاری مستقیم داشته باشد. اما استعدادی که بکار گرفته نشود و در جهت رشد آن هیچ اقدام و تمرینی انجام نشود، شناخته نشود و در مرحله استفاده قرار نگیرد، قطعاً بصورت مسکوت باقی میماند. شاید اگر بخواهیم افراد را در یک طبقه بندی عمومی قرار دهیم بطور ضمنی آنها را در دو گروه باهوش و کم هوش جایگزین کنیم. هوش یکی از مهمترین و ابتدایی ترین تعاریفی است که هر فردی برای کودک خود بکار میبرد. اغلب والدین علاقه دارند که استعدادهای کودک خود را بشناسند و به تواناییهای او جهت دهند که البته دغدغه بجایی است.
پیشنهاد می کنیم این مقاله بخوانید: مرکز استعدادیابی در شمال تهران
این مساله اگر در سن مناسب استعداد و علاقه کودک تشخیص داده شود، میتواند بر آینده او تاثیر مستقیم داشته باشد. گاهی غفلت کودک و والدین و معلمان در یک رده سنی ممکن است سالهای زیادی از عمر افراد را هدر دهد و فرد سالها در زمینه ای که علاقه ای به آن ندارد تحصیل یا کار کند. بوسیله تستهای هوش و استعداد میتوانیم تواناییها و ضعفهای کودک را شناسایی کنیم. هنگام انجام تستها باید توجه داشته باشیم که حتماً توسط متخصص انجام و تحلیل شوند. گاهی خطا در تحلیل یا انتخاب نامناسب تست نه تنها کمکی به استعدادیابی نمیکند بلکه باعث برچسب زدن به کودک میشود. حتی اگر به غلط به کودک برچسب تیزهوشی بزنیم با توجه به اینکه سطح توقع از کودک بالا میرود، او را مستعد آسیبهای روانی میکند.
کودکان باهوش
واضح است که هر فردی تمام و کمال میخواهد کودکی باهوش داشته باشد. اما نکته مهم در خواسته همه مردم این است که بدانیم هوش یک توانایی و یک صفت و دارایی ذاتی است که پیش از تولد کودکان به همراه خود دارند. اما مهمتر از آن این است که هوش را میتوان تقویت کرد. این تقویت باعث میشود که فردی با بهره هوشی متعادل بتواند دستاوردهای بیشتر و بهتری داشته باشد.
کدام کودکان برونگرا هستند؟
کودکان اجتماعی که به شدت به انجام بازیهای گروهی علاقه دارند، برونگرا شناخته میشوند. در مقابل آنها کودکان درونگرا قرار میگیرند. کودکان درونگرا تمایل دارند تا در تنهایی خود بازی کنند و به انجام کارهای تیمی نیز علاقه ای نشان نمیدهند. هم درونگرایی و هم برونگرایی میتواند برای کودکان خطرناک باشد. کودکان برونگرا ممکن است راحت تر با دیگران و غریبه ها ارتباط برقرار کنند و به همین دلیل در معرض خطراتی قرار گیرند. از سوی دیگر کودکان درونگرا ممکن است مهارتهای ارتباطی و کار گروهی را به خوبی یاد نگیرند. کودکان برونگرا ارتباط اجتماعی قوی تری دارند و راحت تر با دیگران صحبت و تعامل میکنند. دوستهای جدید را راحت تر پیدا میکنند. آنها به کار تیمی علاقه نشان میدهند و از انجام کارها بصورت تنهایی لذت نمیبرند.
انواع هوش
همانطور که پیش از این اشاره شد هوش میتواند صفتی ذاتی باشد که بهره ایی از ژنتیک داشته باشد. در واقع فرد پس از تولد به همراه خود میاورد که هوش سیال نامیده میشود. یا میتواند تحت تاثیر فرهنگ، آموزش و شناخت رشد پیدا کند و شکل بگیرد که هوش متبلور نامیده میشود.
امروزه یکی از دغدغه های والدین، شناسایی هوش کودکان خود است. به هر میزان کودک باهوش تر باشد، قطعا والدین احساس رضایتمندی بیشتری خواهند کرد. اگر کودک در گروه کودکان کم هوش و توان قرار گیرد، قطعا والدین به دنبال راهکارهایی برای رشد هوش کودک خود هستند. اما مسئله مهم در شناخت هوش کودک بکارگیری تواناییهای کودکان است. در واقع زمانی کودک باهوش میتواند احساس خوشایندی را تجربه کند که استعداد او بر اساس هوش و توانایی او تشخیص داده شود. پس از آن هدفگذاریهای دقیق و مثبتی را پیش رو داشته باشد.
تاثیر فرهنگ بر هوش کودکان
واضح است که کودکانی که در یک جامعه پیشرفته و با رشد فرهنگی بالا زندگی میکنند، توانایی تشخیص مسائل را بر اساس هوش خود بهتر خواهند داشت. کودکان محروم در خانواده های پر جمعیت با توانایی هایی هر چند بالا نمیتوانند از بهره هوشی خود کمال استفاده را ببرند و نادیده گرفته میشوند. مشغولیت به فعالیت های دستی و رفتارهای پیش پا افتاده، باعث میشود کودکان باهوش حتی در مراحل اولیه رشد هوش خود باقی بمانند و هیچ توانایی در استفاده و رشد هوش خود نداشته باشند. بنابراین فرهنگ، آموزش و شناخت میتواند کودکان کم هوش را نیز در یک خط هدفمند قرار دهد که از حداقل توانایی و هوش خود استفاده کنند و بتوانند شرایط بهتری را برای خود به وجود بیاورند.
اهمیت نمره IQ در استعدادیابی
یکی از مسائلی که در استعدادیابی موثر است نمره هوش بهره کل و میزان IQ کودک است. توجه داشته باشید که نمره بهره هوشی یک نمره ثابت، غیر قابل تغییر و ذاتی نیست بلکه عملکرد فرد را در یک موقعیت معین نشان میدهد که ممکن است تحت تأثیر عوامل محیطی گوناگون قرار گیرد. همچنین بهره هوشی نشان دهنده دامنه معینی از توانایی های فرد است.
به عبارت دیگر آزمون های هوشی فقط نمونه ای از کارایی هوشی فرد را تخمین میزنند و بنابراین ممکن است تواناییهای زیاد دیگر نیز وجود داشته باشند که جزء هوش در نظر گرفته شوند اما ورای چشم انداز معمول آزمون های هوشی باشند که از این جهت میتوان گفت بهره هوشی تخمین توانایی های فرد بر اساس کارهایی است که در هر آزمون معینی گنجانیده شده است. دو تست متداول که در بعضی مدارس و مراکز مشاوره انجام میشوند و میتوان به آنها از لحاظ تشخیص بهره هوشی و توانایی های کودک در آموزش دیدن تکیه کرد عبارتند از استنفورد بینه و وکسلر.
نقش تست استفورد بینه در استعدادیابی
تست استفورد بینه برای تمام سنین قابل اجرا است و از سن دو سالگی میتوانیم این تست را اجرا کنیم.
- استدلال سیال (به معنی قابلیت تفکر و استدلال انتزاعی و حل مسائل است. این قابلیت مستقل از یادگیری، تجربه و آموزش در نظر گرفته میشود)
- توانایی متبلور (یادگیری از تجربیات و آموزه های پیشین است. وضعیت هایی که به هوش متبلور نیاز دارند شامل امتحان خواندن و درک مطلب و امتحان واژگان است. این نوع از هوش و ریشه در تجربیات قبلی دارد و با بالا رفتن سن و اندوختن دانش و درک جدید، قوی تر میشود)
- استدلال کمی (توانایی برای سر و کار داشتن با ارقام و حل مسائل کمی که در حیطه توانایی محاسبات انجام میگیرد)
- پردازش دیداری - فضایی (پردازش دیداری - فضایی با توانمندی تصویر سازی فضایی مرتبط است و هنگامی بروز میکند که شخص بتواند به یک ساختار کلی با تاکید بر قطعات متنوع محرک های دیداری برسد. فعالیت هایی از قبیل: تکمیل یک پازل، جهت یابی موقعیتی و جمع آوری موقعیت های مرتبط در نظر گرفته میشود)
- حافظه فعال (حافظه فعال به ما کمک میکند تا بعد از ورود اطلاعات تازه، همزمان با پردازش اطلاعات در ذهن، قسمت های مهم آن ذخیره و ثبت شوند. در انجام محاسبات ریاضی و یا در حین گوش دادن به یک داستان، معمولاً کودکان از این توانایی استفاده میکنند)
- هوش بهر کلامی معمولاً توانایی فرد را در رشته های علوم رفتاری و علوم انسانی پیش بینی میکند (مثل وکلا و معلمان)
- هوش بهر غیر کلامی معمولاً مرتبط است با رشته های فنی مهندسی و عمران و معماری (مهندسان و طراحان)
انواع تست هوش که میتواند استعداد کودک را نمایان کند
نقش تست هوش وکسلر در استعدادیابی
یکی از کاربردی ترین انواع تست هوش برای کودکان تست هوش وکسلر میباشد. در تست هوش وکسلر کودکان، دوره دبستان و یا حتی پیش از آن با این تست بهره هوشی عمومیشان سنجیده میشود. اما نکته مثبت در هوش وکسلر این است که میتواند هوش کلامی و همچنین هوش عملی را نیز بسنجد. در هوش عمومی میزان هوش کودک و در بخش کلامیتوانایی هایی او مانند خواندن، نوشتن و صحبت کردن در کودک و در هوش عملی میزان بهره بری کودک و توانایی های او در بخشی جدا از فرهنگ او بررسی میشود.
در تست هوش وکسلر نیز میتوانیم به هوش بهر درک کلامی و غیر کلامی، حافظه فعال و سرعت پردازش (سرعت دستیابی به محتوای حافظه، سرعت عملیات اساسی و تجزیه و تحلیل مطالب) و هوش بهر کل دست پیدا کنیم. بهره هوشی افراد از 20 که، عقب مانده شدید محسوب میشود تا 130 که تیزهوش تلقی میشود متغییر است. با انجام تست هوش علاوه بر نمره هوش بهر به توانایی و ضعف های کودک پی میبریم.
والدین باید توجه داشته باشند که بر روی نمره بالا و امتیاز کودک تاکید نداشته باشند و حتی کودکان تیزهوش نیز به آموزش های خاص نیاز دارند. این مساله اهمیت دارد که نمرات هر خرده آزمون با هم در یک سطح باشند در غیر اینصورت میتوان اختلالاتی را پیش بینی کرد. مثلاً اگر نمره هوش کلامی و غیرکلامی کودک با هم اختلاف زیادی داشته باشند میتوان احتمال اختلال یادگیری را عنوان کرد. یا ضعف در حافظه فعال میتواند باعث مشکل در یادگیری شود.
تست هوش کتل
بنا به تعریف کتل از دو جنبه هوش سیال و هوش متبلور توانسته است تست هوش کتل را طراحی کند که جدای از فرهنگ نیز میباشد. با این تعریف که هر فردی جدای از فرهنگ، تربیت و بودن در چه خانواده ایی، میتواند این تست را امتحان کند. اساس سوالات نیز بر مبنایی به غیر از موقعیت و فرهنگ پایه ریزی شده است. این تست هوش از سه گروه ۴ تا ۸ سال، ۸ تا ۱۳ سال و همچنین بزرگسالان با سواد بالای دیپلم و دانشگاهی طراحی شده است.
نقش تست هالند در استعدادیابی
آزمون دیگری که برای دانش آموزان قابل اجرا است تست رغبت سنج هالند است که پرسشنامه ای است که جهت تحلیل ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺩﻏﺪﻏﻪ ﻫﺎﯼ ﺩﺍﻧﺶ ﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺧﻮﺩ که ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺭﺷﺘﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ، مورد استفاده قرار میگیرد. در این تست ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺭﺷﺘﻪ ﻫﺎ به ﺩﺍﻧﺶ ﺁﻣﻮﺯ کمک میکند ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮﯼ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﺍﺯ خود و ﺭﺷﺘﻪ ﻫﺎ، ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺑﻬﺘﺮﯼ ﺩﺍﺷﺘﻪ باشد. اﺯ ﺳﻮﯼ ﺩﯾﮕﺮ، هماهنگی رغبت شغلی با محیط کاری در این آزمون از اهمیت بالایی برخوردار است و با توجه به اینکه ﻋﺪﻡ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﯼ ﺑﯿﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﻭ ﻧﻮﻉ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺭﺿﺎﯾﺘﯽ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﻐﻞ، ﻋﺪﻡ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻭ ﺑﯽ ﺛﺒﺎﺗﯽ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﻭ ﺭﻭﺍﻧﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﮔﺮﺩﯾﺪ لازم است که هر فرد هنگام انتخاب رشته از متخصصین کمک بگیرد.
پرسشنامه ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺷﻐﻠﯽ ﻫﺎﻟﻨﺪ ﺑﺮ ﺍﯾﻦ ﺍﺻﻞ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺷﻐﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﺎ ﻧﻮﻉ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ دارد. ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻧﻮﻉ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮﺩ ﺭﺍ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎﺯند. ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﺎﻟﻨﺪ پرسشنامه ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺷﻐﻠﯽ ﻭ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎﯼ ﺭﻏﺒﺖ ﺷﻐﻠﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎﯼ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻮﻉ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻫﺴتند. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺎﻟﻨﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺍﺳﺖ ﺍﻓﺮﺍﺩﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷند. علاقه به رشته های علوم انسانی، ریاضی، تجربی، خدمات، صنعت، کشاورزی در این آزمون مورد بررسی قرار میگیرد.
نقش روانشناس در استعدادیابی
علاوه بر استفاده از آزمون ها مراجعه به مشاور و انجام مشاوره تحصیلی و شخصیتی برای دانش آموزان ضروری است و مشاور با مشاهده و مصاحبه میتواند به نتایجی دست یابد که شاید از دید تست ها پنهان مانده باشند. این مساله که انجام تست و مشاوره در سن و موقعیت مناسب دانش آموز انجام شود اهمیت ویژه ای دارد.
استعدادیابی چه کمکی در توانایی های کودک انجام میدهد؟
کودکان قطعا با میزانی از بهره هوشی خود در زمینه های مختلفی میتوانند دارای استعداد و توانایی باشند. اما نکته مهم در شناسایی استعداد کودک، قرار گرفتن در مسیر مشخص استعداد و علایق است. بر اساس تعریف گارنر کودکان تا پیش از ۳ سالگی نباید تحت تعلیم و آموزش خاصی قرار گیرند؛ خط استعداد کودک دچار تحریک شرایط قرار نگیرد. زیرا کودک باید نسبت به علاقه خود، استعدادش را رشد و پرورش دهد.
مرکز استعدادیابی غرب تهران چه تاثیری بر روند رشد کودک دارد؟
پس از دوره های ۳ سالگی و پیش از دبستان، کودکان با تست های هوش و برآورد سطحی از میزان هوش نسبت به علایق خود و خانواده ایی که در آن زندگی میکنند و سطحی از فرهنگ خانوادگی، استعدادهایشان بر اساس تست های داده شده برآورد میشود و میتوانند در مسیر رشدی بهتری قرار گیرند.
پرورش استعداد کودکان چه تاثیری در هدف های آینده کودک دارد؟
شناخت استعداد کودکان به مثابه شکل گیری یک خط فکری و میزان فراوانی از هدف های آینده کودک است. استعداد کودک در واقع میتواند معیار اصلی فردی او در علایقش باشد. زمانی که بدانیم چه کسی هستیم و چه توانایی داریم و چگونه میتوانیم از این توانایی استفاده کنیم، در راه رشدی و هدف گذاری های زندگی خود بسیار راحت و واضح تر عمل میکنیم.
تفاوت افراد با استعداد و بی استعداد
استعداد به معنای رشد توانایی ها بر اساس علایق تعریف شده است. بنابراین پیش از رشد استعداد باید علایق فردی شناخته شود و پس از آن بر اساس توانایی و پشتکار در راستای استعداد، استعداد رشد پیدا میکند. بنابراین در تعریف افراد با استعداد و بی استعداد نکته مهم، شناخت، رشد و پشتکار است که به فرد معنی با استعداد و بی استعداد را میدهد. واضح است که هر فردی با میزان نرمالی از سطح هوش قطعا در زمینه ایی خاص علایقی را دارد. بنابراین شناخت آن علایق در زمینه هایی که خوشایند فرد است و همچنین اقتضای فرهنگ و جامعه ایی که در آن زندگی میکنند استعداد رشد پیدا میکند. بنابراین تعریف اذهان عمومی به معنای بی استعداد کاملا غلط و غیرکاربردی است.
گاها پیش می آید که از افرادی میشنویم «نمیدانم به چه چیزی علاقه دارم و یا استعدادم در چه زمینه ایی است». بنابراین مراکز استعدادیابی غرب تهران مکث میتوانند پیش از آنکه کودکان دچار این اشتباه شوند که استعداد و یا علایق رو به رشدی ندارند، در زمینه ریاضی، علوم، هنر، مهارت های کلامی و نوشتاری استعداد کودک را کشف و رشد دهند.
شناخت استعداد بر اساس تست هوش ۸ گانه کودک
گارنر معتقد است کودکان زمانی که به دنیا میایند حداقل دارای ۸ نوع هوش است. بوسیله رشد هوش های متفاوت، کودک میتواند به علایق خود دسترسی پیدا کند. با رشد علایق کودک میتواند به استعداد خود دست پیدا کند.
نتیجه
شناخت و رشد استعداد کودکان قطعا باید بر اساس توانایی و علایق او باشد. اینکه والدین چه میخواهند و یا چه آرزوهای برآورده نشده ایی دارند که میخواهند در کودکانشان آنرا رشد دهند صرفا باعث میشود کودک در راه رشد استعداد خود به راه اشتباهی رود و نتواند خود را به بهترین نحو بشناسد و زندگی کند. استعدادیابی و جهت دهی به توانایی ها و برطرف کردن ضعف های دانش آموزان از وظایف والدین معلمان و مشاوران است و ضروری است که دانش آموز از راهنمایی در سن و موقعیت مناسب بهره مند گردد تا آینده تحصیلی و شغلی خود را بر اساس علایق و توانایی هایش پایه گذاری کند.
