درمان افسردگی پس از زایمان

پیش از توضیح در مورد درمان افسردگی پس از زایمان و علل و عوامل افسردگی پیش از زایمان باید بدانیم، بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO)، افسردگی دومین بیماری پس از بیماری های قلبی در دنیا است و دوره بعد از زایمان، زمانی است که بیشترین خطر را برای بروز اختلالات خلقی مانند غم و افسردگی را دارد. افسردگی بعد از زایمان یک مشکل شایع در میان بسیاری از بانوان است که معمولا با دارو درمانی و رواندرمانی برطرف می شود.

تعریف علمی افسردگی پس از زایمان

افسردگی پس از زایمان (PPD) نوعی اختلال روان‌شناختی است که معمولاً در چهار هفته اول پس از تولد نوزاد آغاز می‌شود و ممکن است تا چند ماه ادامه یابد. این اختلال با علائمی نظیر احساس غم، اضطراب، بی‌ارزشی، ناامیدی و عدم توانایی در برقراری ارتباط عاطفی با کودک همراه است. برخلاف غم زودگذر پس از زایمان (Baby Blues) که کوتاه‌مدت و طبیعی است، PPD نیازمند درمان تخصصی است.

چند درصد زنان بعد از زایمان دچار افسردگی می شوند؟

بین یک دوم تا دو سوم مادران دوره کوتاهی پس از زایمان دچار بی ثباتی خلقی و آشفتگی می شوند که معمولاً در روزهای سوم و چهارم پس از زایمان این علائم به اوج خود می رسند و در بیشتر بانوان پس از چند روز از بین می روند. در ۸۰ درصد زنانی که برای نخستین بار بچه دار می شوند، نوعی افسردگی خفیف موسوم به پژمردگی مشاهده میشود. پژمردگی پس از زایمان موضوعی کاملاً طبیعی است. جهت درمان افسردگی پس از زایمان بهتر است کمی صبور باشید.

این افسردگی خفیف، معمولاً چند روز تا چند هفته بعد از زایمان رخ میدهد و عموماً خود به خود بهبود می یابد و در عرض چند هفته به طور کامل و بدون درمان برطرف میشود اما گاهی علائم در فرد باقی می ماند که نیازمند درمان است. معمولاً از هر ۱۰۰ زن، ۱۰ الی ۱۵ نفر دچار این اختلال می شوند. افسردگی بعد از زایمان با احساساتی مانند غم و اندوه، گریه، درگیری فکری، کاهش اعتماد به نفس، تحریک پذیری، زود عصبانی شدن و عدم لذت بردن از هر چیزی مشخص می شود.

علائم رایج افسردگی پس از زایمان

• غم و گریه های مکرر بدون دلیل مشخص
• بی علاقگی به فعالیت های روزمره یا حتی نوزاد
• بی‌خوابی یا خواب بیش از حد
• اضطراب شدید یا حملات پانیک
• افکار منفی درباره خود یا نوزاد
• احساس گناه یا بی‌ارزشی
• کاهش تمرکز و انرژی

علل افسردگی پس از زایمان

علت دقیق این اختلال هنوز کاملاً مشخص نیست، اما عواملی چون موارد زیر در بروز آن مؤثرند:

• نوسانات شدید هورمونی پس از زایمان
• سابقه افسردگی یا اختلالات روانی
• خستگی مزمن و بی‌خوابی
• کمبود حمایت عاطفی
• تجربه‌های سخت یا تروماتیک هنگام زایمان
• نگرانی از مسئولیت‌های مادری

نشانه‌های شایع افسردگی پس از زایمان چیست؟

در حالی‌که احساس خستگی، نوسانات خلقی یا حتی اشک ریختن در روزهای ابتدایی پس از تولد نوزاد، واکنشی طبیعی به تغییرات فیزیکی و روانی بدن محسوب می‌شود، اما افسردگی پس از زایمان فراتر از این احساسات زودگذر است. این نوع افسردگی حالتی پایدار و اختلال‌زا دارد و می‌تواند کیفیت زندگی مادر را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد.

نشانه‌های این اختلال از فردی به فرد دیگر متفاوت است و حتی ممکن است در یک روز، شدت یا نوع علائم تغییر کند. در ادامه برخی از رایج‌ترین نشانه‌هایی که ممکن است مادران مبتلا به افسردگی پس از زایمان تجربه کنند، آورده شده است:

• احساس مداوم اندوه یا گریه‌های بی‌دلیل
• خستگی شدید همراه با بی‌خوابی یا خواب بیش‌ازحد
• تغییرات آشکار در اشتها، مانند پرخوری یا بی‌اشتهایی
• تجربه دردهای جسمی مکرر بدون دلیل پزشکی مشخص
• تحریک‌پذیری، اضطراب یا عصبانیت بدون علت مشخص
• نوسانات خلقی ناگهانی و پیش‌بینی‌نشده
• احساس ناتوانی در کنترل امور روزمره
• کاهش تمرکز و فراموشی مکرر
• ناتوانی در تصمیم‌گیری حتی درباره مسائل ساده
• بی‌علاقگی به فعالیت‌هایی که پیش از این لذت‌بخش بودند
• احساس فاصله عاطفی از نوزاد و نبود آن شادی مورد انتظار
• تجربه مکرر ناامیدی و احساس سنگینی روانی
• حس بی‌ارزشی و گناه نسبت به نقش مادری
• نگرانی از قضاوت دیگران و ترس از برچسب «مادر بد» خوردن
• تمایل به کناره‌گیری از اطرافیان یا احساس نیاز به فرار
• داشتن افکار مزاحم یا خطرناک نسبت به خود یا نوزاد

در بسیاری از موارد، این نشانه‌ها در چند هفته اول پس از زایمان آغاز می‌شوند؛ اما ممکن است با فاصله‌ای چند ماهه نیز بروز کنند. گاهی اوقات شدت علائم برای مدتی کاهش یافته و مجدداً بازمی‌گردند. در صورت عدم درمان، این وضعیت ممکن است به مرور زمان تشدید شود و فرآیند بازیابی سلامت روان را دشوارتر سازد.

چه کسانی ممکن است در معرض خطر افسردگی پس از زایمان قرار بگیرید؟

• سابقه شخصی افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند.
• سابقه خانوادگی افسردگی یا اختلال دو قطبی را داشته باشند.
• حمایت خانواده و دوستان را نداشته باشند.
• در دوران بارداری افسرده بوده باشند.
• در بارداری یا تولد قبلی مشکلی داشتند.
• مشکل در رابطه یا پول دارند.
• جوانتر از 20 سال هستند.
• مصرف مشروبات الکلی داشته باشند، از مواد مخدر غیرقانونی استفاده کنند یا مشکل دیگری در مورد مواد مخدر داشته باشند.
• کودکی با نیازهای ویژه داشته باشند.
• در شیردهی مشکل داشته باشند.
• حاملگی غیرمترقبه یا ناخواسته داشته باشند.

تفاوت بین Baby Blues و افسردگی پس از زایمان

بسیاری از خانمها پس از زایمان علائمی شبیه به افسردگی دارند که پدیده ای طبیعی است و baby blueنامیده میشود و نباید با اختلال افسردگی پس از زایمان اشتباه گرفته شود، در این حالت ممکن است:

• نوسانات خلقی داشته باشید.
• احساس غم، اضطراب یا غرق شدن در مسائل داشته باشید.
• گریه می کنید.
• اشتهای خود را از دست بدهید.
• در خواب مشکل داشته باشید.

baby blue معمولاً بعد از شروع، طی 3 تا 5 روز از بین میرود. علائم افسردگی پس از زایمان طولانی تر و شدیدتر است. افسردگی پس از زایمان معمولاً در اولین ماه پس از زایمان شروع می شود، اما ممکن هم است در دوران بارداری یا تا یک سال پس از تولد شروع شود. افسردگی پس از زایمان باید توسط پزشک معالجه شود.

چند روش برای داشتن حال بهتر و احساس آرامش بیشتر (در کنار صحبت با یک متخصص مراقبت های بهداشتی):

• تا جایی که ممکن است استراحت کنید. هنگام خواب کودک بخوابید.
• سعی نکنید خیلی زیاد کار انجام دهید یا همه کارها را خودتان انجام دهید. از شریک زندگی، خانواده و دوستان خود بخواهید که کمک کنند.
• وقتی را برای بیرون رفتن، بازدید از دوستان یا گذراندن اوقات تنها با شریک زندگی خود اختصاص دهید.
• در مورد احساسات خود با شریک زندگی، اعضای خانواده حامی و دوستان خود صحبت کنید.
• با مادران دیگر صحبت کنید تا بتوانید از تجربیات آنها بیاموزید.
• به یک گروه پشتیبانی بپیوندید. از پزشک یا پرستار خود در مورد گروه های منطقه خود سؤال کنید.

درست بعد از زایمان هیچ تغییر اساسی در زندگی ایجاد نکنید. تغییرات اساسی بیشتر زندگی علاوه بر نوزاد جدید می تواند باعث استرس غیرضروری شود. بعضی اوقات نمیتوان از تغییرات بزرگ جلوگیری کرد. هنگامی که چنین اتفاقی افتاد، سعی کنید قبل از موعد موقعیت جدید، حمایت و کمک دریافت کنید.

نقش همسر و خانواده در پیشگیری و درمان افسردگی پس از زایمان

مشارکت همسر در مراقبت از نوزاد و ایجاد فضای امن روانی برای مادر، تأثیر زیادی در کاهش علائم افسردگی دارد. خانواده نیز باید با پرهیز از قضاوت و مقایسه، پشتیبانی بی‌قیدوشرط ارائه دهند. نقش حمایتی آن‌ها به اندازه مداخله حرفه‌ای مؤثر است.

تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر روان مادر

مقایسه مکرر خود با تصاویر بی‌نقص مادران در فضای مجازی می‌تواند باعث حس ناتوانی و بی‌کفایتی شود. یادآوری این نکته که این تصاویر غالباً واقعیت را بازنمایی نمی‌کنند و نیاز به سواد رسانه‌ای در این دوران اهمیت بالایی دارد.

آیا نوع زایمان با بروز افسردگی پس از زایمان ارتباط دارد؟

همچنین تحقیقات نشان داده احتمالاً بین نوع زایمان و بروز افسردگی پس از آن ارتباط وجود دارد؛ زنانی که نوزاد خود را با عمل سزارین به دنیا می آورند، نسبت به زنانی که زایمان طبیعی دارند، بیشتر به افسردگی بعد از زایمان دچار می شوند. علت این امر شاید به دلیل افت قوای بدنی مادر و بروز دردهای پس از عمل سزارین باشد.

دیگر عوامل بروز افسردگی پس از زایمان

یکی دیگر از علل و عوامل بروز افسردگی پس از زایمان، کمبودهای غذایی است. در مطالعات بسیاری به ارتباط بین رژیم غذایی با بیماریهای روانی مانند افسردگی اشاره شده است. ممکن است افسردگی در بانوان به دلیل کمبود موادی چون آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها، روی، منیزیم، ویتامین های گروه ب مثل اسید فولیک، ویتامین D، سلنیوم و اسیدهای چرب امگا-۳ باشد. به ویژه اینکه مطالعات نشان داده کمبود امگا-3 در بروز افسردگی بعد از زایمان اثرگذار است. از آنجایی که امگا-۳ از مادر به جنین و همچنین از طریق شیر به نوزاد منتقل میشود، میزان این اسید چرب در دوران بارداری و حداقل ۶ هفته پس از زایمان به شدت کاهش می یابد.

نقش امگا 3 در بروز افسردگی پس از زایمان

مشکل دیگر این است که اغلب افراد از جمله زنان باردار و شیرده به میزان کافی امگا-۳ دریافت نمی کنند. بنابراین یکی از راه های پیشگیری و کنترل افسردگی پس از زایمان این است که به مادران در دوران بارداری و شیردهی به میزان کافی از اسیدهای چرب امگا-۳ استفاده کنند. ماهی ها به ویژه ماهی های چرب مانند سالمون، ساردین و قزل آلا، گردو، دانه کتان و شاهدانه از منابع خوب اسیدهای چرب امگا-۳ به شمار می روند. در حقیقت دوران پس از زایمان و شیردهی منجر به کمبودهای غذایی در مادر شده و زمینه بروز افسردگی را فراهم می کند. از این رو توصیه می گردد مادران عزیز اصول تغذیه در دوران پس از زایمان را جدی بگیرند و از رژیم های مناسب غذایی برای پیشگیری از بروز افسردگی بهره ببرند.

راه های درمان افسردگی پس از زایمان

• روان‌درمانی فردی (مانند درمان شناختی-رفتاری یا CBT)
• دارودرمانی سازگار با شیردهی
• حضور در گروه‌های حمایتی مادران
• اصلاح سبک زندگی (خواب، تغذیه، ورزش، ذهن‌آگاهی)
• حمایت روانی و عاطفی از سوی همسر و خانواده

جمع بندی

افسردگی پس از زایمان، نه نشانه ضعف مادر، بلکه یک اختلال واقعی و رایج است. با افزایش آگاهی، درک عاطفی، و دریافت کمک تخصصی، می‌توان آن را مدیریت و درمان کرد. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان با چنین احساسی مواجه هستید، بدانید که تنها نیستید و کمک در دسترس است.

منابع: womenshealth.gov، healthline.com