حافظه فعال همان حافظه کوتاه مدت است معمولا اطلاعاتی که نیاز به ثبت برای دوره طولانی مدت را ندارد در حافظه فعال یا حافظه کوتاه مدت میماند. در واقع حافظه فعال نگهدارنده تمام یافته ها و اطلاعاتی است که نیاز به ذخیره سازی طولانی مدت را ندارند. ولی در نظر داشته باشید که حافظه فعال از پایه های اصلی یادگیری است و با تمرین مداوم می توان آنرا تقویت کرد.
مثلاً اگر کسی را برای اولین بار می بینید و نامش را می پرسید در لحظه اول نام آن شخص در حافظه فعال جای می گیرد. این حافظه در صورت با اهمیت بودن موضوع برای شما نام را نگهداری و ثبت میکند. شاید اگر بعد از ظهر همان روز همان شخص را ببینید نام او را فراموش کرده باشید. شاید هم اگر آن فرد برای شما با اهمیت باشد فراموش نکنید (مثلا نام فرد مورد علاقه ای که با بار اول شنیدن هیچگاه فراموش نمی کنید) به همین منوال حافظه کوتاه مدت، نام را برای چند ثانیه در ذهن ثبت کرده و پس از آن، به دلیل تکرار و تمرکز روی آن، نام از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت می رود.
اما گاهی این امکان هم وجود دارد با این که به آن نام فکر نکرده اید، ممکن است در همان شرایط اگر کمی فکر کنید و با تمرکز به حافظه کوتاه مدت رجوع کنید، نام را مجدد به یاد بیاورید. بنابراین ثبت اطلاعات در حافظه کوتاه مدت، اگر برای زمان کمی، مثلاً از یک هفته تا آخر هفته که امتحان داریم میتواند با تکرار مداوم در ذهن ثبت شود و حتی مقداری از اطلاعاتی که مشابه سازی با اطلاعات ذخیره حافظه مدت دارند نیز در حافظه طولانی مدت قرار بگیرند.
فراخنای حافظه چیست؟
در مورد حافظه کوتاه مدت باید گفت مهمترین ویژگی این نوع حافظه، گنجایش محدودآن است که بطور متوسط بین هفت ماده به اضافه یا منهای دو ماده (2±7) است. بعضی افراد تنها 5 ماده و برخی تا 9 ماده را در حافظه کوتاه مدت خود نگه می دارند، اما بطور متوسط گنجایش حافظه کوتاه مدت اکثریت افراد 7 ماده است. این رقم فراخنای حافظه نامیده می شود. ویژگی دیگر حافظه کوتاه مدت آن است که اطلاعات در آن به صورت صوتی - دیداری رمزگردانی می شوند.
مثلا شخصی که مجموعه حروف RLBKSJ را شنیده و آن را به صورت صوتی رمزگردانی کرده است، در یادآوری ممکن است به جای حرف B، حرف T را که صدای مشابهی با حرف B دارد، بیان کند. بازیابی در این حافظه کم و بیش عاری از خطاست، به طوری که اگر مطلبی در حافظه باشد، حتما قابل دسترسی است. یک آزمایش ساده برای تعیین فراخنای حافظه این است که تعدادی حرف یا عدد را برای دانش آموز بخوانیم و از او بخواهیم آنها را تکرار کند. قدرت یادآوری احتمالا بین 5 و 9 خواهد بود که فراخنای حافظه را نشان می دهد. در واقع حافظه کوتاه مدت مثل جعبه هفت خانه ای است. زمانی که این هفت خانه پر شود، به ناچار باید برخی از خانه ها خالی شوند تا اطلاعات جدید بتوانند در آنها قرار گیرند. این مساله یکی از علل فراموشی است.
کاربرد حافظه فعال بیشتر از حافظه طولانی مدت
اما امروزه که در عصر اینترنت و دنیای مجازی قرار داریم، استفاده از حافظه فعال یا همان کوتاه مدت کاربرد بیشتری از حافظه طولانی مدت دارد. زیرا تمام داده ها فراهم هستند و نیازی به پیگیری، خواندن و نوشتن مداوم و گذراندن مرحله به مرحله یک موضوع نیست. بلکه میتوان با یک کلیک منبع عظیمی از اطلاعات را دید و برای مدت کمی یا همان زمان که مورد استفاده مان است اطلاعات را ببینیم و در حافظه کوتاه مدت جای کنیم.
در واقع اطلاعات دخیره شده در حافظه فعال، با مرور و تکرار وارد حافظه طولانی مدت میشوند. ولی نکته جالب این است که گویا عصر اینترنت در حال تضعیف حاظه طولانی مدت است.
ضررهای این موضوع بر ذهن میتواند بسیار زیاد باشد، از آنجایی که با گذر زمان ذهن نیاز به ثبت وقایع و اطلاعات در حافظه طولانی مدت دارد، بنابراین یادگیری های جدید نقش مهمی را ایفا میکنند که از زوال عقل، بی توجهی، حواس پرتی و اطلاعات سطحی جلوگیری میکند.
انواع فراموشی
فراموشی (AMNESIA)
- فراموشی پیش گستر: آمنزی برای رویدادهایی که پس از یک مقطع زمانی ظاهر می شود.
- فراموشی پس گشتر: آمنزی برای رویدادهایی که قبل از یک واقع اتقاق افتاده است.
تحریف حافظه: اشتباه حافه یا دگرگونی
- افسانه سازی: پر کردن ناخودآگاه از تجارب غیر واقعی
- آشنا پنداری: خطای حسی در شناخت بصری جایی که قبلا فرد آنجا یا آن شخص را ندیده است.
- ناآشنا پنداری: احساس نا آشنایی با موقعیتی که قبلا شخص آن را تجربه کرده است.
زوال عقل
زوال عقل با شروع فراموش کاری های دم دستی اتفاق میافتد، باید گوش به زنگ باشیم و توجه مان را به این موضوع معطوف کنیم، اگر نمیخواهیم از سن ۵۰ سالگی به بعد مدام به فراموش کردن هرچیزی برسیم و تنها خاطرات کهنه را به یاد بیاوریم.
اطلاعات جدیدی که با تکرار و پشت کار در ذهن و حافظه طولانی مدت ثبت میشوند در رشد عقلی از ۵۰ سالگی به بعد مؤثر هستند که مهم ترین این ثبت اطلاعات، خواندن کتاب، حفظ کردن شعر و یا آموزش هایی مانند، موسیقی و فعالیت هنری است که بعد از یادگیری، با تکرار و پشتکار میتوانیم آنها را در حافظه بلند مدت ثبت کنیم و از فراموشی و زوال عقل و همچنین آلزایمر جلوگیری کنیم.
در واقع دیدن بیش از حد تلویزیون، بودن در دنیای مجازی و دیدن و گذر کردن از اطلاعات دم دستی، تمایل را برای یک اقدام مهمی مانند مطالعه و یا ثبت اطلاعات در ذهن و حافظه طولانی مدت کم میکند.
ویژگی حافظه کوتاه مدت
یکی از ویژگی های حافظه کوتاه مدت در دسترس بودن و عمل سریع و ثبت و نگه داری داده ها در زمان کوتاه است، اگر حافظه کوتاه مدت نیز فعالیت خود را در بهبود انجام دهد و اطلاعاتی مانند شمارش اعداد، حفظ کردن یک بیت شعر در روز و یا خواندن یک ترانه را انجام دهد، اما در انجام این امر اصرار بورزیم و هر روز همان شعر را مجدد بخوانیم و تا آخر شب حفظ کنیم، بنابراین پس از سه روز متوجه میشویم با تکرار و ثبت از حافظه کوتاه مدت اطلاعات را در حافظه بلند مدت نگه داری کرده ایم و اطلاعات جدیدی به دست آورده ایم که شروع آن با به کار انداختن حافظه کوتاه مدت بوده.
حافظه کوتاه مدت را تنبل نکنیم
در واقع مهم ترین نکته اینجاست که نباید حافظه کوتاه مدت را تنبل کنیم و با دیدن اطلاعات سطحی، وظیفه حافظه را مانند چشم که فقط وظیفه دیدن را به عهده دارد به کار بگیریم. توانایی حافظه کوتاه مدت بسیار بیش از چیزی است که این روزها از آن در جامعه صنعتی امروز از آن استفاده میشود است. رسانه ها امروزه این وظیفه را از حافظه کوتاه مدت گرفته اند و افراد را مجبور به دیدن کرده اند، در صورتی که مثلاً وقتی به خرید میرویم، بهتر است در خانه تکرار کنیم چه چیز هایی میخواهیم، پس از آن با اکتفا به حافظه مان خریدمان را انجام دهیم.
میتوانیم شروع به خواندن اعداد با مضراب ۳ یا ۴ و مجدد بالعکس کنیم که باعث قدرت مندی در حافظه کوتاه مدت میشود که همین قدرت در حافظه کوتاه مدت شروع یادگیری های بیش تر است که در حافظه طولانی مدت ثبت و ضبط میشود.
حافظه فعال و تقویت آن
حافظه فعال و تقویت آن از آنجایی که حافظه فعال و یا همان حافظه کوتاه مدت اطلاعات و داده های آنی را ثبت و برای مدت کوتاهی پردازش میکند، منبع مهمی برای جلوگیری از حواس پرتی و گریز اطلاعات از حافظه است. بنابراین فرد میتواند با قدرت حافظه فعال به آنچه که انجام میدهد وآنچه که در اطراف خود میگذرد آگاهی داشته باشد.
راهکار های تقویت حافظه کوتاه و بلند مدت
اگر کودک بتواند به حافظه خود بسپارد که در حین انجام کاری کار دیگر انجام بدهد و فراموش نکند پیش از آن مشغول به چه کاری بوده است در واقع از حافظه فعال خود در حال استفاده کردن است. حافظه فعال و تقویت آن می تواند از دوران کودکی استارت بخورد.
برای تقویت حافظه فعال در کودکان میتوان از بازی هایی مانند قصه گویی استفاده کنید، میتوانید از کودکتان بخواهید برایتان داستان تعریف کند و یا سفری که دوست دارد برود را برای شما با جزییات شرح بدهد. از کودک خود بخواهید مهارتی را که خود آموخته است را به شما شرح بدهد و بیاموزد. کودک در حافظه فعال خود مهارت را بررسی میکند و با توضیح میتواند مجدد به جزییات مهارت خود برای شما بپردازد.
حافظه دیداری کودکتان را تقویت کنید، حافظه دیداری را میتوان با بازی پیدا کردن تفاوت های میان دو گزینه مشابه به کودک یاد داد و یا از او بخواهید اتاقی را که در آن است را به دقت نگاه کند و با ترک او از اتاق وسیله ایی را جا به جا کنید و از او بخواهید به دنبال تفاوت و یا جا به جا شدن وسیله بپردازد.
تصویر سازی ذهنی به وسیله کودک
از کودک بخواهید پیش از انجام هر کاری تصویر سازی کند و توانایی او را در انجام کارهای مورد علاقه اش با تصویر سازی امتحان کنید. بنابراین کودکان با انجام فعالیت هایی از این دست میتوانند حافظه خود را تقویت کنند و در انجام امور درسی، بازی ها و علایق خود با مهارت اقدام کنند.
حافظه بلند مدت
در مورد حافظه دراز مدت مهمترین ویژگی گنجایش نامحدود و بسیار وسیع آن است. بطوریکه مطالب زیادی را در آن می توان نگهداری کرد، بدون آنکه از بین بروند. به عبارتی اطلاعات در این نوع حافظه از بین نمی روند، هر چند ممکن است فراموش شوند. به عنوان مثال کتابخانه بزرگی را در نظر بگیرید که در آن دنبال کتابی می گردید که قبلا در آنجا قرار داده شده است. اگر نتوانید به کتاب مورد نظر دست پیدا کنید، به این معنی نخواهد بود که کتاب مورد نظر در آن کتابخانه وجود ندارد یا از بین رفته است. ممکن است نحوه قرار دادن آن در محل مناسبی صورت نگرفته، یا پیگردی آن مناسب نیست.
رمزگردانی مطالب در این نوع از حافظه بصورت معنایی صورت می گیرد، برخلاف حافظه کوتاه مدت که از رمز صوتی و یا دیداری استفاده می کند. به عنوان مثال اگر فهرستی از کلمات به حافظه دراز مدت سپرده شوند، چند روز بعد از آن در حین یادآوری ممکن است کلمات هم معنی با آن کلمات یادآوری شوند، نه خود آن کلمات. اگر به فرض کلمه آفتاب در فهرست بوده، شخص ممکن است کلمه خورشید را یادآوری کند. این مساله را در یادآوری داستانها، اخبار و مطالبی که می شنویم و مدتی بعد آنها را بازگو می کنیم، به وضوح می توانیم ببنیم. در حالی که موضوع داستان، خبر یا مطالب دیگر بطور کامل ارائه می شود، اما لزوما از همان کلمات گوینده یا نویسنده کتاب استفاده نمی کنیم. از این مورد در روشهای بهسازی حافظه استفاده می شود، مبتنی بر اینکه مطالب را با توجه به معانی آنها یادسپاری کنیم.
بازیابی حافظه بلند مدت
بازیابی در این نوع حافظه برخلاف حافظه کوتاه مدت با خطا و اشکالاتی همراه است که گنجایش زیاد آن و اطلاعات نامحدود موجود در آن و گذشت زمان از دلایل آن می تواند باشد. هر دو حافظه کوتاه و دراز مدت بر روند یادگیری موثرند و کنترل کیفیت و کارآیی آنها برای دانش آموزان ضروری است. ممکن است حافظه دانش آموزان به دلایلی مانند اضطراب، حواس پرتی، عدم تمرکز، نقص توجه پایین تر از سطح معمول باشد. برای کمک به آنها علاوه بر ریشه یابی و درمان راه حل های تمرینی نیز وجود دارد که در زیر به چند مورد اشاره می شود.
بازی داستان گویی
انجام این بازی به خصوص در قالب گروه، بسیار جالب است. این بازی بدین نحو انجام می شود که باید 20 وسیله را روی میز بزرگی قرار دهید و هر کدام از افراد گروه 3 الی 4 مورد از وسایلی که روی میز چیده شده است را در قالب یک داستان بگنجاند. مثلا داستانی که درباره سیب، کلید، تلفن همراه می توان ساخت بدین صورت است: در باغ، سیب های رسیده ای از درخت روی زمین ریخته بود. ما در باغ قفل بود و من کلید را اشتباه برداشته بودم. بنابراین با تلفن همراه به یکی از دوستانم زنگ زدم تا او برای باز کردن در به کمک بیاید. بازی فوق باعث می شود که والدین بتوانند به دو هدف تقویت قدرت خلاقیت و تمرکز کودک و تقویت حافظه دست پیدا کنند.
استفاده از تصاویر
تصاویر، ابزار مناسبی برای به خاطر سپردن مطالب و اطلاعات مفید هستند؛ به عنوان مثال می توانید حتی از تصاویر یک فیلم برای به خاطر سپردن موضوع، اعداد، اطلاعات تاریخی و جغرافیاییاستفاده کنید. یا برای به خاطر سپردن اعداد (5، 5، 1) شما می توانید از کودک بخواهید آن را در قالب یک تصویر دربیاورد. مانند دستکش و یک چوب. با حک این تصویر در ذهنتان، اعداد (5، 5، 1) را به یاد می آورید. زیرا هر دستکش 5 انگشت دارد و یک چوب هم نماد عدد یک است.
اهمیت یاداشت کردن در تقویت حافظه
به فرزندتان یادآوری کنید آنچه می آموزد را نکته برداری و یادداشت کند، ساعت مطالعه او را افزایش دهید و او را تشویق به حفظ کردن شعر یا متن های ادبی کنید. اگر فرزندتان راست دست است، از او بخواهید به عنوان تفریح و سرگرمی برخی کارهایش را با دست چپ انجام دهد. به او خواندن کتاب های داستانی و پلیسی که ذهن را درگیر حل معما می کند، پیشنهاد دهید و او را تشویق به یادگیری زبان یا فعالیت های هنری جدید کنید. برای تغذیه فرزندتان اهمیت قایل باشید.تحقیقات نشان داده اند که تغذیه مناسب بخصوص مصرف به موقع صبحانه در تقویت و کارآیی بهتر حافظه در کلاس درس موثر است.
تقویت حافظه در روند یادگیری تاثیر اساسی دارد و بسیاری از مشکلات آموزشی را با تقویت آن می توان برطرف نمود. مسایل مربوط به ضعف حافظه باید ریشه یابی شود تا بتوان برای آن راه حل پیدا کرد.
