نمایش درمانی یا سایکودراما نقطه تلاقی هنر تئاتر و روانشناسی و تکنیکی است که طی آن از عنصر تئاتر به منظور شکل دهی تغییرات فردی و تاثیر مثبت بر روی سوء رفتارهای افراد، در اقشار مختلف جامعه، بهره برده می شود. در واقع تئاتر درمانی با کمک هنر نمایش، روش های بهتر زندگی کردن را به افرادی که درگیر تعارضات روحی از جمله خشم و اندوه فراوان و یا سایر مشکلات شده اند می آموزد و نیز در خصوص انواع ناهنجاری های اجتماعی، روانی و حتی سیاسی سخن می گوید.
در صحنه نمایش درمانی یا سایکودراما، انسان دائماً در حال بیرون ریختن دنیای درون خود به بیرون است و می توان اینگونه پنداشت که نمایش درمانی یا سایکودراما روشی برای پیوند زدن دنیای بیرون به دنیای درون انسان است. به عقیده بسیاری از روانشناسان و متخصصین علوم روان، تئاتر درمانی در روانشناسی به دلیل پیوند زدن درون انسان به بیرون، راهگشای معضلات ناشی از سرخوردگی و سرکوب خود یا خودسانسوری است.
تاریخچه نمایش درمانی یا سایکودراما در روان درمانی
یاکوب مونرو، روانپزشک قرن بیستم، نمایش درمانی را در اوایل دهه 1900 توسعه داد و اولین جلسه را در سال 1921 برگزار کرد. در اواخر دهه 1930، او بیمارستان بیکن را تاسیس کرد که در آن سایکودرام را به عنوان بخشی از درمان انجام داد و در سال 1942، انجمن آمریکایی روان درمانی گروهی و سایکودرام را تاسیس کرد. پس از مرگ او در سال 1974، همسرش، زرکا، به سفر ادامه داد و به آموزش دیگران در این رویکرد پرداخت.
تئاتر درمانی در روانشناسی
ذهن انسان مانند انباری است که در هنگام انباشتگی زیاد، نیازمند تخلیه است. نمایش درمانی یا سایکودراما که با نام های نمایش درمانی و تئاتر درمانی نیز شناخته شده است، به گونه ای التیام بخش و آموزشی به فرد فرصت و امکان تخلیه انباشت های ذهنی، افکار و حرف های سرکوب شده در درون و رهاسازی فکر و روان را می دهد. امروزه تئاتر درمانی ها با دست مایه هایی از برخی دیگر از متدهای روانشناسی همچون گشتالت درمانی و گروه درمانی، که ساز و کار آن ها بر مبنای «اینجا و اکنون» است انجام می پذیرند. اغلب اوقات تئاتر درمانی هم جنبه پیشگیرانه نسبت به وقوع ناهنجاری ها و هم جنبه ترمیم آسیب های روحی را دارد.
نمایش درمانی در راستای حصول درمان شناختی و احساسی در افراد، به طور کلی به سه حوزه ادراکی، رفتاری و احساسی تقسیم بندی می شود.
تاثیر سایکودرام در روانشناسی
مراحل سایکودراما
نمایش درمانی یا سایکودراما سه مرحله اصلی و قابل تفکیک دارد که عبارتند از: مرحله آماده سازی، مرحله مشارکت و عمل و مرحله حصول نتیجه. با طی کردن این سه مرحله به شکل مفید، مرحله درمان فرد کامل می گردد. در مرحله آماده سازی، شخص درمان پذیر در فضای تمرین زندگی خود قرار گرفته و با بهره بردن از بازیگری و بداهه بر روی مشکل اصلی و نقطه تاریک ذهن خود متمرکز می گردد. در مرحله مشارکت و عمل، فرد به بازی در نقش خود یا افراد خانواده یا دیگر افراد زندگی خود می پردازد و با تعارضات ذهنی و روحی خود چالش می کند و در نهایت فرد درمان پذیر در مرحله حصول نتیجه از نقش خود بیرون آمده و به فضای زندگی عادی خود باز می گردد.
نمایش درمانی و تراپی
سایکودرام در روانشناسی و انواع تئاتر درمانی
به مدد سایکودرام در روانشناسی، فرد درمان پذیر، فرصتی مناسب در جهت نشان دادن تعارضات و کشمکش های درون خود به صورت نمایش و از پسِ نقاب نقش به دست می آورد و در طول پروسه نقش آفرینی، به شناخت بهتر خود واقعی خویش می رسد. تئاتر درمانی شیوه های متعددی دارد که در ادامه به اجمال به توضیح آنان می پردازیم:
1. شیوه صحبت کردن تک نفره
در این شیوه از تئاتر درمانی، بازیگر اصلی تئاتر یا فرد درمان پذیر به گفتگو با خود یا مستمعین می پردازد و از احساسات و افکار ناگفته خود سخن می گوید.
2. نمایش توهمات
نمایش توهمات که در آن بازیگر درمان شونده، توهمات ذهنی خود را بازی کرده و در صحنه نمایش به آنها جامه عمل می پوشاند و این امکان را به خود می دهد که تماشاگرِ نمود خارجی توهمات ذهنی خود باشد.
3. بررسی رفتار جمعی بازیگران
روش دیگری است که در آن، فرد با تعدادی دیگر از افراد همبازی شده و در قالب نمایش، زوایای مختلف زندگی و احوال خویش را به معرض نمایش می گذارد.
4. نمایش دو نفره
روشی است که طبق آن، بازیگر دیگری در مقابل فرد درمان پذیر و در نقش خودِ او، ایفای نقش نموده و برای ورود به دنیای پر تنش ذهن و نفوذ به کشمکش های درونی وی تلاش می نماید.
5. شیوه چندگانه
نمایش درمانی یا سایکودراما در قالب روش چندگانه به این صورت انجام می گیرد که بازیگر اصلی (شخص درمان پذیر)، با چند فرد دیگر که هر کدام بخشی از شخصیت بازیگر اصلی را بازی می کنند همبازی می گردد و شخصیت او طی مراحل مختلف زندگی اش توسط خود او مورد قضاوت قرار می گیرد.
انواع تئاتر درمانی در روانشناسی
6. شیوه آینه وار
یکی از انواع تئاتر درمانی، شیوه ای است که در آن بازیگرِ دیگری به جای فرد درمان پذیر بر روی صحنه رفته و نقش او را بازی می کند. فرد اصلی نیز در جایگاه تماشاگران قرار گرفته و شاهد ایفای نقش هنرمند بازیگری می گردد که آینه ای تمام نما از شخصیت و عملکرد و رفتار و احساس خود او را در مقابلش قرار داده است. در این شرایط درمان پذیر می تواند به اصطلاح از بیرون گود به قضاوت خود بپردازد.
7. سایکودرام تعلیمی
این روش آموزشی به این شکل صورت می پذیرد که کادر درمان ائم از روانشناسان، مددکاران اجتماعی و پرستاران بر روی صحنه به ایفای نقش شخص درمان پذیر پرداخته و در سیر نمایش مشکلات او را نشان داده و به بیان راه حل برای آن ها می پردازند.
منبع: therapyminded.co.uk
