وظیفه کارکردهای اجرایی مغز یا عملکرد های اجرایی با لوب پیشانی مغز می باشد. در تفکرات ساختارمند، هدف گرا، همگرا و برنامه ریزی شده همراه با مدیریت زمان لوب پیشانی چپ نقش بسیار زیادی دارد. همچنین تفکرات فضایی و واگرا همراه با خلاقیت در لوب پیشانی راست انجام می گردد. به صورت کلی دو قسمت لوب پیش پیشانی و حدقه ای مغز فرآیند عالی و انتزاعی مغز را انجام می دهند. جالب است بدانید که کارکرد موفق لوب پیشانی در کنترل تکانه ها نقش بسیار پر رنگی را ایفا می کند، به طوری که افرادی با کارکرد پردازش بالای مغز بسیار کمتر وارد مجادله و کارهای تکانه ای می شوند. همین موضوع باعث می شود فرد توانمند رفتارهای هدفمند بلند مدت را داشته باشد و از مسیر اصلی خود خارج نشود.
تعریف کارکردهای اجرایی مغز
در واقع کارکردهای اجرایی مغز فعالیت هایی است که در ذهنمان انجام می دهیم تا خودکنترلی و رفتار هدفمند داشته باشیم تا در کارهای سخت انعطاف پذیری مغزی لازم را داشته باشیم. حال میخواهیم بدانیم دلیل اهمیت شناخت کارکردهای اجرایی مغز چه بوده و نقص در آن ها چه پیامدهایی را به دنبال دارد؟
از آنجا که تمامی تکلیف زندگی و برنامه ریزی ها توسط مغز انجام می شود؛ لذا نقص در فرایندهای عالی شناختی نظیر عملکردهای اجرایی میتواند سبب نقص در تکالیف شناختی زیر گردد: خلل در حافظه، سازماندهی، به یاد نداشتن تکالیف منزل، ناتوانی در آغاز انجام کاری و به پایان رساندن آن، فراموشی قوانین، عدم توانمندی در انجام تکالیف پیچیده ریاضی، ناتوانی در یادآوری متن خوانده شده، عدم تکمیل کارهای زمان بر و همچنین ناتوانی در کنترل هیجانات می باشد.
طبق بررسی های مرکز مشاوره اینجا مکث نقصها بسیار گسترده تر از موارد فوق هستند!
روند تشکیل کارکردهای اجرایی در کودکان
از آنجا که کارکردهای اجرایی یک قابلیت مغزی پیچیده است و نیاز به رشد سیستم عصبی دارند، لذا در سالهای ابتدایی پس از تولد این مهارتها دیده نمیشود ولی رفته رفته از سن 11 سالگی به بعد که در نظریه پیاژه هم شروع مرحله تفکر انتزاعی میباشد آغاز می گردد. پژوهشگران این توانایی را مرتبط با قسمت پیشانی و پیش پیشانی مغز میدانند و بیان میکنند در اختلالات رشدی اولین و مهمترین حوزه ای که دچار آسیب میشود مهارتهای مرتبط با کارکردهای اجرایی می باشد.
علل و عوامل مهارت عملکرد اجرایی ضعیف در کودکان
کودکانی که مهارت عملکرد اجرایی ضعیفی دارند، با مواردی مانند برنامه ریزی، سازماندهی و مدیریت زمان مشکل دارند. علل احتمالی و عوامل مؤثر در ضعف کارکردهای مغز وجود دارد که در قسمت زیر آورده شده است.
1. ژنها و وراثت
همه ما از مهارتهای عملکرد اجرایی برای تفکر و حل مسئله استفاده می کنیم. احتمال دارد کودک شما متفاوت از همسالان خود از این مهارتها استفاده کند. او احتمالاً از آنها به روش شما استفاده می کند. یک مطالعه در سال 2008 نشان داد که تفاوت در این مهارت ها «کاملاً ژنتیکی است». فرزند شما ممکن است نقاط ضعف شما را به ارث برده باشد - در کنار نقاط قوت شما.
2. تفاوت در ساختار مغز
مهارت های عملکرد اجرایی بیشتر در ناحیه ای از مغز به نام قشر جلوی مغز کنترل میشوند. افرادی که دچار آسیب دیدگی یا بیماریهایی هستند که بر قشر جلوی مغز تأثیر می گذارد، اغلب دارای مشکل در عملکرد اجرایی هستند محققان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا اندازه یا شکل قشر جلوی مغز در کودکانی که مهارت های عملکردی ضعیفی دارند، متفاوت است.
3. تفاوت در ناقل های عصبی مغز
ممکن است مغز افراد دارای نقص عملکرد اجرایی، از نوراپی نفرین به طور مؤثر استفاده نکند. نوراپی نفرین و دوپامین ناقل های عصبی هستند که به مغز در تمرکز و کنترل تکانه ها کمک می کنند. نوراپی نفرین در سلولهای عصبی حرکت می کند، اطلاعات را به قشر جلوی مغز منتقل می کند و توسط سلولهای عصبی دیگر برای تحریک مغز به واکنش استفاده می شود. اما گاهی سلولهای عصبی در قشر جلوی مغز استفاده از نوراپی نفرین را مسدود می کنند. وقتی چنین اتفاقی بیافتد، بچه هایی که مشکلات مربوط به عملکرد اجرایی دارند قادر به کنترل تکانه ها نیستند. (همین مورد برای کودکانی که به ADHD مبتلا شده اند نیز همینطور است).
تقسیم بندی کارکردهای اجرایی مغز
از آنجایی که پژوهشگران تعاریف و تقسیم بندی های متفاوتی را برای کارکردهای اجرایی ارائه داده اند، ولی دیدگاههای متفاوتی نسبت به این موضوع وجود دارد. به طور کلی میتوان گفت مفاهیم زیر از جمله مفاهیم اساسی در کارکردهای اجرایی میباشند.
- حافظه کاری یا حافظه فعال: توانایی به یادآوردن اطلاعات مرتبط و به کارگیری آن ها برای تکلیف و عمل فعلی
- مدیریت زمان: توانایی انجام کارها در یک زمان معین و مناسب
- توجه مستمر: توانایی حفظ تمرکز و توجه در حضور عوامل مزاحم
- تفکر اجتماعی: توانایی نشان دادن واکنش مناسب به مسایل اجتماعی
- بازداری از پاسخ: توانایی متوقف کردن و یا به تاخیر انداختن یک عمل به جای نشان دادن رفتار تکانشی
- خلاقیت: تفکر خلاق و ارتباط آن با نیم کره های مغز
- حل مسئله: توانایی حل کردن مشکلات جدید به شکل سریع و خلاقانه
- تنظیم عواطف: توانایی مدیریت احساسات فردی به منظور تصمیم گیری و تکمیل تکلیف
- برنامه ریزی: توانایی ایجاد و بسط استراتژی ها برای تکمیل یک کار
- سازماندهی: توانایی به کارگیری به روش سیستماتیک برای دست یابی به هدف
- فراشناخت: توانایی ملاحظه و مشاهده خود (توسعه فرآیند های شناختی)
- پشتکار: توانایی مداومت بر تکالیفی که نیاز به تلاش مستمر دارند
- انعطاف پذیری: توانایی انطباق دادن و تغییر دادن روش هایی برای رسیدن به هدف
طبیعی است که نقص در عملکردهای اجرایی به شکل وسیع می تواند سبب بروز اختلالات عصبی رشدی نظیر اوتیسم، بیش فعالی و اختلال یادگیری شود و کودک را در عملکردهای روزانه زندگی با مشکل مواجه می کند. اما خوشبختانه با توانبخشی شناختی و ارتقا سطح شناختی کودک می توان تا حدود قابل ملاحظه ای نقص ها را جبران نمود.
منبع: understood.org
