آیا کودک چهار ساله شما نیاز دارد به روانشناس کودک مراجعه کند؟ پاسخ ساده است، بله و همینطور شما. ممکن است شما یک انسان کامل باشید و کودک چهار ساله شما نیز یک فرد کامل باشد. اما بدیهی است که چنین چیزی بعید است. روانشناس کودک میتواند به شما طی یک مطالعه عینی، اطلاعاتی راجع به رفتارها، علایق و نقاط قوت و ضعف کودک چهار ساله تان بدهد. کودک چهار ساله شما هفته ها، ماه ها، شاید حتی یکسال است که در حال چالش روحی است. شاید علتش مسائل مربوط به دوستی با همسالانش باشد. شاید استرس باشد و بطور کلی کودک چهار ساله تان در بیشتر مواقع مضطرب یا تحریک پذیر به نظر برسد. در حال حاضر شما نگران خلق و خوی کودکتان هستید. شاید خانواده شما در حال گذار از شرایط سختی هستند و به نظر میرسد که این وضعیت به شدت به فرزندتان ضربه میزند.
آیا تعجب میکنید که کودک شما نیاز به صحبت با یک روانشناس کودک دارد؟ از آنجا که پیوند عاطفی شما با کودک چهارساله تان دید شما را محدود میکند؛ روانشناس کودک میتواند اطلاعات عینی ارائه دهد که به شما این امکان را میدهد به کودک خود بهتر نزدیک شوید. همچنین خودتان نیز میتوانید از مشاوره با روانشناس بهره مند شوید. وقتی صحبت از روانشناس کودک برای فرزندتان به میان می آید، افزایش دانشِ بیشتر، در رابطه با کودکتان واقعاً ارزشمند است.
من از بچه های خودم شروع کردم و در سن چهار سالگی به بعد، آنها را برای ارزیابیهای روانشناختی نزد روانشناس کودک بردم. یکی از آنها به شدت هوش کلامی بالایی داشت و جزو بهترین استادان تاریخ شد. فرزند دوم ما در ریاضی قوی بود و به علم علاقه داشت. او اکنون در رشته علوم اعصاب شناختی شاغل است. فرزند سوم ما انگیزه تحصیلی زیادی نداشت اما واقعاً فردی اجتماعی و جذاب بود. او اکنون کارگزار بورس و برنامه ریز مالی است. شاید بهترست که شما نیز یک ارزیابی شناختی برای کودک خود در نظر بگیرید. (این یک آگهی تبلیغاتی برای خدمات روانشناسی نیست).
چگونه با کودک چهار ساله رفتار کنم؟
برای اینکه بدانید چگونه با کودک چهار ساله خود رفتار کنید، یکی از پاسخهای علم روانشناسی اینست که به روانشناس کودک مراجعه کنید. برای اکثر والدین این ایده که فرزندشان را به نزد روانشناس کودک ببرند، ترسناک به نظر میرسد. اگر روانشناس اوضاع را بدتر کند یا اصرار کند که فرزندم باید برای همیشه تحت درمان باشد، چه؟ اگر روانشناس از تیپ افراد سرزنشگر باشد چه؟ هر کودک صرف نظر از سن یا جنسیت، نیازهای منحصر به فردی دارد. اما یک رابطه سالم با والدین میتواند یک حمایت همه جانبه از کودک کند. دانستن نحوه رفتار با کودک چهار ساله میتواند از مشکلات رفتاری بعدی جلوگیری کند. حداقل میتوانید به کودک در تنظیم احساسات و کاهش اضطراب کمک کنید.
برای اینکه به شما کمک کنیم بهترین والد یا مراقبی که میتوانید باشید، نکاتی را برای کمک به رشد و تکامل کودک چهار ساله تان در این سال مهم زندگیش گردآوری کرده ایم:
- بطور مستمر از طریق صحبت کردن، شعر خواندن و کتاب خواندن با کودکتان ارتباط برقرار کنید.
- با بردن آنها به کتابخانه یا کتابفروشی علاقه کودک را به کتاب تقویت کنید.
- احساس مسئولیت را کم کم آموزش دهید. مثلا با چیزهای ساده مانند جمع کردن اسباب بازیهای خودش شروع کنید.
- کودکتان را تشویق کنید تا با بچه های دیگر بازی کند، تا آنها روابط بین فردی و دوستی را بیاموزند.
- به کودک چهار ساله خود کمک کنید زمانی که ناراحت است چگونه مراحل حل یک مسئله را پیش ببرد.
- زمان تلویزیون و کامپیوتر را به یک تا دو ساعت در روز محدود کنید. کودکانی که بیش از 2 ساعت در روز را جلوی تلویزیون میگذرانند، بیشتر در معرض چاقی و مشکلات رفتاری هستند.
- امکان تعداد محدودی از انتخابهای ساده را به فرزندتان بدهید. مانند انتخاب لباس، بازیها یا خوردن میان وعده.
- احترام گذاشتن به آنچه فرزندتان در مورد تجربه اش میگوید یا بیان میکند.
- داشتن کنجکاوی در مورد تمام عواملی که به تجربه های کودکتان کمک میکند.
همه موارد ذکر شده راهی است که به آنها نیاز دارید تا بهترین شانس را برای سلامتی، شادی و موفقیت کودکتان در آینده فراهم کنید.
آموزشهای لازم روانشناس کودک برای کودک چهار ساله
گفتن نه!
یکی از مهمترین آموزشهای لازم برای کودک چهار ساله، آموزش نه گفتن برای حفظ قسمتهای خصوصی بدن و یا به عبارتی حفظ حریم خصوصی است. کمک به کودکان هنگام تعیین حد و مرزهای سالم برای اندام خصوصیشان، برای والدین یک کار دلهره آور و سخت است. مراجعه به روانشناس و کتاب خواندن روند اینکار را بسیار آسان میکند. روانشناس کودک با استفاده از یک رویکرد ساده و مستقیم، از زبان و تصاویر مناسب برای آموزش کودک چهار ساله استفاده میکند. از طرفی به والدینِ نگران کمک میکند تا کودکان را طوری راهنمایی کنند که بتوانند بهتر این موضوعات را درک کنند، تمرین کنند و بکار بگیرند.
علم روانشناس کودک برای کمک به کودک در تمرین و بخاطر سپردن پاسخهای مناسب جهت کمک به ایمن نگه داشتن آنها، موضوعات مختلفی را پوشش میدهد. از جمله چه کاری و با چه کسی درست است. نحوه برخورد با رفتار نامناسب و تهدید. برای کمک چه زمانی و به کجا باید مراجعه کرد و اگر افرادی که برای کمک به آنها مراجعه میکنید گوش نکردند چه باید کرد.
آموزش در قالب بازی کردن
آموزش مهارتهای مختلف زندگی (مهارت حل مسئله، تفکر انتقادی، کنترل خشم) در قالب بازی کردن با کودک چهار ساله یک راه میان بری است که قسمت اعظم آموزشهای لازم از این راه میسر میشود. چنانچه میبینید در کودکان بیش فعال، بازی کردن تاثیرش از ریتالین یا هر داروی دیگری بیشتر است. بخصوص اینکه در 4 سالگی کودک شما برای پیش دبستانی آماده است. آنها بسیار کنجکاو هستند و همیشه در حال کاوش در محیط اطراف خود هستند تا درباره دنیایی که در آن زندگی میکنند آموزش بیشتری ببینند.
ذهن کودک در این مرحله مانند اسفنجی است که اطلاعات جدید را جذب میکند و چیزهای نو یاد میگیرد. این ویژگی، فرصت عالی برای آموزش مهارتهای جدید را به آنها ارائه میدهد. لذا ساده ترین راه برای آموزش مهارتهای جدید به کودکتان، انجام بازیهای مناسب کودکان ۴ ساله است. سعی کنید سراغ فعالیتهایی بروید که برای بچه ها هم جنبه آموزشی و سرگرم کننده دارد و در حین یادگیری، کودک شما را سرگرم میکند. آموزشها میتواند شامل مرتب سازی بلوکها (آجربازی)، نقاشی کردن، پازل، شن بازی، دویدن در فضای باز، شنا و در نهایت پختن باشد. اگر کوچولوی شما عاشق شیرینی و کیک است، به او طرز پخت آنرا آموزش دهید. این آموزش همچنین یک فرصت عالی برای یادگیری مفاهیم ریاضی مانند حجم و اندازه گیری، تقسیم، ضرب، جمع و غیره است.
ویژگیها و خصوصیات کودک چهار ساله
بسیاری از والدین اساساً میپرسند «چه نشانه هایی را باید در فرزند چهار ساله ام جستجو کنم تا بهتر از سلامت عاطفیش آگاه شوم؟». هر کودکی کارها را به روش منحصر به فردِ خود یا طبق روش خودش انجام میدهد. همه کودکان ویژگیهای یکسانی را نشان نمیدهند. برای درک کامل خصوصیات کودکتان بهترست خلق و خو، عوامل موقعیتی، وظایف رشدی مرتبط با سن و اینکه آیا در دوره تعادل یا عدم تعادل است را در نظر بگیرید. اما بطور کلی میتوان گفت کودک چهار ساله دارای ویژگیهای روحی مانند پرشور و نشاط بودن، ماجراجو و پر انرژی، مشتاق و ریاست طلبی میباشد که به عبارتی در جهت ابراز استقلال از خانواده قدم برمیدارد.
پیشنهاد میکنیم انجام دهید: سنجش هوش رایگان و آنلاین کودک
والدین بهترست به ویژگیهای متمایز کودک خود توجه کنند و تصور نکنند که رویکرد فرزندپروری که برای مادران و پدران آنها مؤثر بوده است، در خانواده خودشان نیز به همان اندازه موفقیت آمیز خواهد بود. والدین و محیطی که در خانه ایجاد می کنند نیز می تواند تأثیر مهمی بر ویژگی های روحی کودک داشته باشد. والدینی که رویکردی ثابت دارند، صمیمی هستند و می توانند به کودکان احساس امنیت بدهند، عموماً بیشترین تأثیر مثبت را بر کودک دارند. در نهایت روانشناسان طی دهه ها تحقیق در علم روانشناسی رشد، اطفال و علوم اعصاب به این نتیجه رسیده اند که در این سال، کودکان شروع به کشف محیط خود میکنند، مهارتهای کلامی و استدلالی را می آموزند و با دیگران معاشرت میکنند.
انواع مشکلات کودک چهار ساله
به سوال مراجع در مشاوره آنلاین توجه بفرمایید «من یک کودک 4 ساله دارم که از گوش دادن و اطاعت کردن خودداری میکند. اگر به چیزی که میخواهد نرسد، به شدت عصبانی میشود. او خواهرش را کتک زد و پسر همسایه را گاز گرفت. به کمک نیاز دارم. ما همه راهها را امتحان کردیم و انجام دادیم اما دیگر نمیدانیم چه کنیم».
به این مراجع عزیز پیشنهاد شد که 4 ساعت را با کودک بگذرانید. شرایطی را بوجود آورید که او تشخیص دهد کدام عادت رفتاری خوب و کدام عادت بد است. خودتان نیز مثل او رفتار کنید و از او بپرسید که آیا کارم درست است؟ هر وقت کار خوبی کرد، او را در آغوش بگیرید و غذاهایی را که دوست دارد برایش درست کنید. اگر کودک چهار ساله تان هر روز زندگی شما را لحظه به لحظه چالش برانگیز کرده است، مطمئن باشید که غیرعادی نیست. در این وهله سنی کودک به دنبال استقلال شخصیتی خودش است. لذا مانند هر کودک چهار ساله دیگر دچار مشکلاتی اعم از رفتاری و شناختی میشود. از جمله ویژگیهای رایج رفتاری شامل:
- بازی خیلی خشن
- نادیده گرفتن صحبت پدر و مادر
- قانون شکنی
- فخر فروشی
- ریاست طلبی بیش از حد که منجر به لجبازی میشود
- دروغ گفتن.
کودک به حرف والدین یا همسالان گوش نمیدهد و تمایلی به همکاری ندارد. اگر احساس میکنید که همه چیز از کنترلتان خارج شده است یا اگر برای تغییر الگوهای رفتاری خاص فرزندتان دچار مشکل هستید، همیشه با یک متخصص اطفال یا یک درمانگر در ارتباط باشید. به یاد داشته باشید تغییر رفتارهای سمی برای بهتر شدن به زمان، صبر و تقویت مثبت زیادی نیاز دارد. بنابراین اگر میخواهید در درازمدت نتایج مثبتی داشته باشید، ملایم و ثابت قدم باشید.
تست روانشناسی کودک چهار ساله
تستهای روانشناختی جهت ارزیابی نحوه تفکر، یادگیری، احساس و رفتار یک کودک است. این موضوع شامل مجموعه ای از آزمون ها و روشهایی است که برای ایجاد تصوری جامع از عملکرد کودک، اجرا و تفسیر میشوند. مناسبترین تست روانشناختی برای یک کودک چهار ساله مربوط به غربال گری است. این غربالگری اولیه Gesell(GES) ابزاری است که میتواند تشخیص دهد که آیا کودک در یکی از چهار حوزه (شناختی، زبانی، حرکتی، و مهارتهای اجتماعی - عاطفی - انطباقی) در معرض خطر تاخیر رشد میباشد یا خیر.
اما متداولترین آزمونهای روانشناختی مناسب کودک در این سن عبارتند از آزمونهای توانایی ذهنی یا هوش (به عنوان مثال IQ یا ظرفیت عقلانی از طریق تست گودیناف یا آدمک)، آزمونهای آمادگی مهارتهای تحصیلی (یا پیشرفت)، آزمونهای عمیق عملکردهای شناختی خاص مانند حافظه، تمرکز و توجه و هماهنگی بینایی - حرکتی، آزمونهای عصبی شناختی شخصیت، آمادگی مدرسه و غیره که تست هوش استنفورد بینه یکی از منابع مورد اعتماد برای بررسی عملکرد ذهن و شناخت کودک است. مهمتر از همه، نتایج آزمونها به تعیین نقاط قوت و ضعف شخصی و همچنین نقاط قوت و ضعف نسبی فرزند شما در مقایسه با سایر کودکان هم سن او کمک میکند. هنگامی که تصویر واضحی از مشخصات فرزندتان مشخص شد، میتوان به برخی از نتایج و تشخیصهای احتمالی رسید و توصیه ها و برنامه ای تهیه کرد که نیازهای خاص فرزندتان را برآورده کند.
مراحل رشد کودک چهار ساله از دید روانشناس کودک
ذهن کودک چهار ساله در نحوه پردازش اطلاعات و از نظر کیفی با ذهن بزرگسال متفاوت است. به گفته پیاژه، کودکان در این وهله سنی در یک دنیای شناختی و کیفی متفاوت از بزرگسالان زندگی میکنند. از نظر رشدی آنها ممکن است فاقد مهارت شناختی و کلامی برای بیان کافی احساسات خود باشند. بعنوان مثال ما میدانیم که کودکان تقریباً تا سن 11 سالگی بطور کامل و به لحاظ رشدی قادر به درگیر شدن در استدلال یا تفکر انتزاعی نیستند.
رشد فکری کودک
بطور معمول رشد فکری کودک در این سن شامل موارد ذیل میباشد:
- در مورد زمانها کاملا یاد گرفته است یعنی میتواند گذشته، حال و آینده را درک کند. مفهوم روزها را درک میکند، امروز، هر روز، دیروز، فردا، یک هفته، یک ماه، هر صبح، بعد از ظهر، عصر. همچنین میتواند فصل و تعطیلات را یاد بگیرد.
- میتواند مفاهیم فضایی را درک کند: بالا، پایین، داخل، خارج، بیش از حد، اطراف، زیر.
- میتواند اعداد 1 تا 10 را از بر بخواند.
- میتواند تصویر انسان را با دو قسمت سر و پا بکشد.
- از سوالاتی که دارای مفهوم چرایی است، زیاد استفاده میکند.
رشد زبانی یا کلام
رشد زبانی یا کلامی کودک نیز میتواند موارد ذیل را در بر بگیرد:
- دارای تقریباً 1550 دایره لغت است.
- کم کم بحث کردن را یاد میگیرد. میخواهد از واژگان جدید استفاده کند. گاهی اوقات کودک میپرسد «چرا» زیرا میخواهد با والدین صحبت کند. یاد گرفته است که این مسیر راهی برای رسیدن به هدفش است.
- اغراق را دوست دارد. یک میلیون، مورچه در پیاده رو. به بلندی آسمان.
- کودکان 4 ساله از گفتن کلماتی که والدین را ناراحت یا شگفت زده میکنند، لذت میبرند. انتظار عباراتی مانند کله پوک و مواردی از این دست را داشته باشید. آنها همچنین از دشنام هایی استفاده میکنند که آنرا قبلا شنیده اند بدون اینکه بدانند منظورشان چیست. فقط به این دلیل که باعث برانگیختن اطرافیان میشود، استفاده میکنند.
رشد اجتماعی
کودک همچنین به لحاظ اجتماعی رشد قابل توجهی می یابد:
- دوست دارد با بچه های دیگر بازی کند.
- بسیار مایل به اشتراک گذاری و رعایت نوبت است.
- دوست دارد فعالیت های گروهی انجام دهد.
- دوست دارد دوستانی برای خودش داشته باشد، با دوستان جدید ملاقات کند، دوست دارد خود را به عنوان یک دوست ببیند.
- از آنجا که در مورد عملکردهای بدن دیگران کنجکاو میشود، ممکن است به بازیهایی مانند «دکتر بازی» بپردازد.
رشد عاطفی
اما رشد عاطفی کودک شامل چه مواردی می شود؟
- احساسات شدید از خود نشان میدهد. عاشق غذاها و افراد خاص یا دارای حس تنفر میشود.
- عاشق خندیدن است.
- وقتی عصبانی است، ضربه یا لگد میزند.
- نمیفهمد که مرگ ابدی است. انتظار دارد که شخص بطور جادویی بتواند بازگردد.
- در کنار رشد ذهنی، طبیعتا رشد فیزیکی نیز اتفاق میافتد.
- انرژی برای سوزاندن کالری دارد. به نظر میرسد دائم در حرکت است. عاشق دویدن، پریدن و بالا رفتن است.
- میتواند روی یک پا بپرد.
- اعضای بدنش نسبت به سال گذشته هماهنگی بیشتری دارد.
رفتارهای خود مراقبتی
رفتارهای خود مراقبتی شامل رشد کودک میباشد. مثلا:
- خودش میتواند لباس بپوشد.
- هنگام حمام کردن تمایل به حفظ حریم خصوصی دارد.
- ممکن است هنگامی که شدیدا سرگرم بازی است، دستشویی رفتن را فراموش کند.
- میتواند صورت و دست هایش را شسته و خشک کند و همچنین مسواک بزند.
نا گفته نماند که رشد کودک در یک خط مستقیم حرکت نمیکند. کودکان ممکن است در یک وهله پیشرفت سریعتر نشان دهند و سپس برای مدتی رشدشان در یک خط هموار واقع شود، یا ممکن است آهسته شروع به رشد کنند، سپس یک قدم بزرگ به جلو بردارند. یک مسیر ناهموار را طی کنند و کمی به عقب بروند. لذا بچه ها هر از گاهی سطحی متفاوت از رشد را تجربه میکنند.
منابع: sciencedirect.com و appletreesa.com و psychologytoday.com