شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT یک رویکرد درمانی مبتنی بر شواهد است که توسط دکتر Zindel Segal، Mark Williams و John Teasdale توسعه یافته است. ثابت شده است که این روش برای کاهش استرس و اضطراب و جلوگیری از عود آن، در کسانی که از افسردگی رنج می برند موثر است. این تمرین ها، ذهن آگاهی و مهارت های شناخت درمانی را ترکیب می کند.
ذهن آگاهی عبارت است از توجه هدفمند به لحظه فعلی بدون قضاوت. اصول و مهارت های اصلی ذهن آگاهی، آگاهی و پذیرش بیشتر افکار، عواطف و احساسات است که به ما کمک می کند از پاسخ های خودکار و همیشگی که غالباً برای سلامتی ما مفید نیستند، خلاص شویم. ذهن آگاهی همچنین موجب افزایش محبت ما نسبت به خود و دیگران می شود. شناخت درمانی به منظور قطع الگوهای فکری منفی و ناسالم که منجر به مارپیچ های افسردگی و اضطراب می شود، طراحی شده است.
پروتکل شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT
پروتکل شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT در مراکز مختلف متفاوت است. اما به طور کلی موارد گفته شده در ادامه، در اکثر مراکز با تغییراتی به کار می روند:
هفته اول پروتکل معمولاً به یک جهت گیری گروهی اختصاص دارد که در آن یک مرور کلی از برنامه ارائه می شود. در طول این جلسه، مشاوران همچنین به طور جداگانه با تک تک افراد ملاقات می کنند تا اطمینان پیدا کنید که این برنامه برای آن ها مفید خواهد بود. مدت زمان این جلسه جهت گیری تقریباً 3 ساعت است که شرکت در آن بسیار مهم است.
پس از جلسه جهت گیری شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT، شرکت کنندگان به مدت 8 هفته، هفته ای یک بار به صورت گروهی با یک متخصص ملاقات می کنند. هر جلسه به طور معمول 2.5 تا سه ساعت طول می کشد. هر جلسه در مورد موضوعی سازمان یافته است که از طریق گفتگوهای کوتاه، تمرینات تجربی، تحقیق گروهی و شیوه های مراقبه ذهن آگاهی بررسی می شود.
معمولاً به شرکت کنندگان مطالبی (به شکل جزوه و یا صوتی) جهت پشتیبانی از آنچه در کلاس ها فرا می گیرند، برای استفاده حین تمرین در منزل داده می شود. تعهد به تمرین در خانه یکی از مولفه های اساسی برای شرکت در برنامه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT و اثربخشی آن است. این تمرین خانگی تقریباً یک ساعت در روز، شش روز در هفته، به مدت هشت هفته طول خواهد کشید و شامل کارهایی مانند گوش دادن به صدا، مدیتیشن و انجام تمرینات مختصر است.
برنامه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT تکنیک های خاصی را با هدف کاهش اضطراب و افسردگی و همچنین نحوه کنار آمدن با پریشانی عاطفی آموزش می دهد.
کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی
در اوایل سال 1979، کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی (MBSR) توسط دکتر Jon Kabat-Zinn و همکارانش در کلینیک کاهش استرس مرکز پزشکی دانشگاه ماساچوست تدوین شد. امروزه MBSR در صدها بیمارستان، کلینیک، مراکز بهداشتی، آموزشی، مدیریتی و سایر مراکز در سراسر جهان ارائه می شود.
برنامه 8 هفته ای کاهش استرس، مبتنی بر آموزش فشرده ذهن آگاهی است. این روش در ابتدا برای افرادی که دارای مشکلات مزمن سلامتی بودند، استفاده می شد و به آن ها کمک می کرد تا با اثرات درد، بیماری و تأثیر این شرایط بر زندگی خود کنار بیایند. اما امروزه MBSR به افراد مختلف در سراسر جهان که در زمینه های مختلف زندگی با چالش روبرو هستند، آموزش داده می شود.
از طریق آموزش منظم ذهن آگاهی که دوره MBSR به افراد ارائه می شود، آنها با الگوهای رفتاری خود آشنا می شوند، خصوصاً در رابطه با موقعیت های استرس زا. آن ها همچنین یاد می گیرند که اگرچه همیشه نمی توانند شرایطی را که در آن قرار دارند تغییر دهند، اما می توانند نحوه پاسخگویی به آن ها را انتخاب کنند.
شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT برخی از مطالب MBSR را با تمرکز بر الگوهای خاص تفکر منفی که افراد مبتلا به افسردگی در معرض آسیب هستند جایگزین می کند، الگوهایی که همه ما گاهی تجربه می کنیم.
درمان ذهن آگاهی
تصور کنید که برای مدیتیشن نشسته اید و مرتباً حواستان پرت می شود. به دلایلی نمی توانید روی تنفس خود تمرکز کنید. بعد از چند لحظه، صدای درونی خود را می شنوید که می گوید: «چرا نمی توانی آرام بنشینی؟ چه مشکلی داری؟»
درمان ذهن آگاهی به ما امکان می دهد آن صدا را بشنویم، آن را تأیید کنیم و حتی بررسی کنیم که از کجا منشا گرفته است. سپس، مانند ابر در آسمان، می توانیم بگذاریم تا شناور شود و توجه خود را به کاری که قرار است انجام دهیم جلب کنیم.
ذهن آگاهی، از دیدگاه درمانی، آگاهی آگاهانه از لحظه فعلی ماست. این روش شامل عدم قضاوت درباره تجربه کنونی است. ذهن آگاهی اغلب با انواع دیگر درمان ها مانند درمان مبتنی بر شناخت (CBT)، رفتار رفتاری دیالکتیک (DBT) یا درمان پذیرش و تعهد (ACT) همراه می گردد.
اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT
شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT به عنوان درمانی برای پیشگیری از عود در افراد مبتلا به افسردگی، به ویژه در افرادی که علائم افسردگی شدید تری دارند، کارآمد به نظر می رسد.
Kuyken و همکارانش (2015) اظهار داشتند که MBCT روشی موثر و مقرون به صرفه برای درمان و پیشگیری از عود بیماران افسرده است. در مطالعه کنترل شده تصادفی، آن ها دو گروه را مقایسه کردند: گروه اول داروهای ضد افسردگی دریافت می کردند و گروه دوم تحت درمان MBCT قرار گرفتند. مطالعه 24 ماه ادامه داشت.
گاهی یافته های تحقیق فرضیه اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT را تأیید نمی کنند. این مورد در رابطه کویکن و همکارانش صادق است. آن ها دریافتند که تجزیه و تحلیل ها، مقرون به صرفه بودن این فرضیه را تایید نمی کند که MBCT-TS نسبت به داروهای ضد افسردگی از نظر عود بیماری مقرون به صرفه است. با این حال، آن ها معتقد بودند که این دو درمان نتایج مثبتی داشته که دوام دارند. بنابراین، آن ها اظهار داشتند که MBCT می تواند برای بیماران پرخطر مفید باشد.
