وسواس چک کردن یا وارسی چیست؟

وسواس چک کردن یا وارسی نوعی از وسواس عملی است و شایع ترین شکل وسواس بعد از وسواس تمیزی و شست و شو است. فردی که مبتلا به این نوع وسواس است، مدام در حال وارسی است. برای مثال بعد از خروج از منزل چندین بار مسیر طی شده را برمی گردد تا از بسته بودن در منزل اطمینان حاصل کند. افراد مبتلا به اختلال وسواس چک کردن حتی بعد از چندین بار وارسی، همچنان اطمینانی نسبت به عمل انجام شده ندارند و اضطراب اتفاق ناگوار در ذهنشان باقی می ماند. درمان وسواس چک کردن مانند تمامی انواع وسواس عملی به تنهایی و بدون کمک متخصص قابل درمان نیست.

چک کردن یا وارسی به صورت معمول امری طبیعی است. هر کسی ممکن است با تردید در مورد انجام یا عدم انجام یک عمل روبرو شود. اما چیزی که اختلال چک کردن و وارسی را از حالت طبیعی دور میکند، اضطراب شدید و حالات ذهنی فرد است. برای مثال فرد مبتلا به اختلال چک کردن، بعد از اینکه به خاموش کردن یا نکردن اجاق گاز فکر میکند، تصاویر ذهنی مرتبط، مثلاً انفجار منزل به دلیل روشن ماندن گاز می بیند. به همین دلیل دچار اضطراب شدیدی میشود که توانایی انجام کارهای روزمره از او سلب میشود. خود را مجبور میکند تا به خانه برگردد و مطمئن شود. همانطور که گفته شد، معمولاً یک بار چک کردن خیال او را راحت نمیکند و چندین بار در روز به خانه برمیگردد تا تمامی عوامل خطرساز را بررسی کند.

نشانه های اختلال وسواس چک کردن

همانطور که گفته شد، میل به چک کردن و وارسی کاملاً طبیعی است. میدانیم که اضطراب در صورتیکه کنترل شود میتواند به انسان در جلوگیری از اتفاقات ناگوار جلوگیری کند. برای مثال ممکن است شما واقعاً اجاق گاز را خاموش نکرده باشید و این اضطراب از وقوع فاجعه ای جلوگیری کند. علائم و نشانه هایی وجود دارد که توسط آنها میتوان به طبیعی یا غیرطبیعی بودن وارسی پی برد.

چک کردن طبیعی معمولاً شامل وارسی موارد فاجعه آفرین است. برای مثال اطمینان از خاموش بودن اجاق گاز، اطمینان از بسته بودن در خانه (اضطراب در مورد دزدی) و اطمینان از امنیت کودکی که مسئولیت آن با فرد است. اما فردی که دچار اختلال چک کردن است، علاوه بر موارد فاجعه آفرین، به موارد معمولی هم دید وسواسی و اضطراب شدید دارد. برای مثال فرد چندین شیر آب را چک میکند تا مبادا چکه کردن قطره ای آب باعث غرق شدن وسایل منزل شود!

مورد دیگری که فرد مبتلا به اختلال وسواس چک کردن را از فردی سالم که اضطراب مفید دارد را متفاوت میکند، تصاویر ذهنی فاجعه است. این تصاویر ذهنی که به دلیل اضطراب شدید دیده میشوند، باعث میشوند تا فرد آرامش خود را از دست بدهد و فقط با چک کردن موردی که باعث اضطراب شده، آرام شود. همانطور که گفته شد فرد معمولاً چندین بار در طول روز یک مورد نگران کننده را بررسی میکند. به این معنی که در اکثر مواقع از بی خطر بودن شرایط آگاه است اما همچنان قادر به کنترل اضطراب خود نیست.

وسواس چک کردن میتواند شامل چک کردن اجاق گاز، چک کردن در منزل، چک کردن در خودرو، چک کردن شیرهای آب، شمردن افراطی رکعت های نماز، چک کردن پیام های ارسال شده، چک کردن وسایل همراه (کیف پول، تلفن همراه، کلید و غیره) و در مجموع هر چیزی که امکان اشتباه بودن آن وجود دارد باشد!

ارتباط اضطراب و وسواس فکری

ریشه اختلال وسواس چک کردن از منظرهای مختلف و طبق نظریه های مختلف روانشناسی متفاوت است. برای مثال در رویکرد روانشناختی، این اختلال ریشه در ضعف در خودانگاره و عزت نفس دارد. همینطور میتوان این اختلال را به اضطراب هایی که منشا مشخصی ندارند و صرفاً بدون دلیل خاصی بر روی مسائل فاجعه آفرین متمرکز میشوند مرتبط دانست.

این اختلال معمولاً در افرادی که اعضای خانواده آنها دارای بیماری های اضطرابی هستند، بیشتر دیده میشود. بر این اساس میتوان به ریشه ژنتیکی این وسواس پی برد. این مورد همینطور میتواند دال بر عوامل محیطی در شکل گیری این اختلال باشد. به این صورت که فرد از کودکی در خانواده، در نزدیکی کسانی که اضطراب شدید دارند رشد میکند و این اضطراب و ترس از فاجعه باعث بروز اختلالات وسواسی میشود.

همینطور در حوزه نورولوژی، عکسبرداری های مغز، نشان از کمبود سروتونین در افراد مبتلا به اختلالات وسواس میدهد.

درمان وسواس چک کردن

وسواس چک کردن نوعی از وسواس فکری-عملی است. همانطور که گفته شد، درمان اختلال وسواس چک کردن و وارسی بدون کمک متخصص روانشناسی و روانپزشکی امکان پذیر نیست. در این مقاله علاوه بر شیوه درمانی، راه های مقابله با این اختلال به اختصار توضیح داده خواهد شد. راه هایی که توسط فرد مبتلا و اطرافیانش قابل پیگیری است و همینطور میتواند در کنترل این اختلال کمک کننده باشد.

درمان وسواس عملی

درمان وسواس عملی به کمک داروها مشابه روش های دارو درمانی بقیه اختلالات وسواسی است. داروهای اختلال وسواسی (وسواس فکری یا عملی) عمدتاً مشابه داروهای افسردگی مثل فلوکستین، فلووکسامین و سرترالین است. این داروها به بازجذب سروتونین در مغز کمک میکنند و به این شکل به کنترل نشانه ها کمک میکند. همچنین داروهای آرامبخش هم برای کنترل اضطراب ممکن است تجویز گردد. این داروها میتوانند عوارض جانبی و تداخلات دارویی داشته باشند و استفاده از آنها باید فقط توسط نسخه روانپزشک انجام گیرد.

از آنجایی که وسواس یک اختلال شناختی است درمان دارویی به تنهایی نمیتواند کافی باشد. به همین دلیل روان درمانی ضروری است. روان درمانی برای اختلالات وسواسی میتواند شامل درمان شناختی و شرطی سازی باشد. در درمان شناختی تمرکز بر تصورات و افکار فرد است و در شرطی سازی، تمرکز بر بُعد رفتاری فرد در مواجهه با عوامل اضطرابی است.

درمان وسواس فکری

وسواس فکری تقریباً همیشه با وسواس عملی همگرایی دارد. به این معنا که وسواس فکری و وسواس عملی به صورت همزمان در فرد بروز پیدا میکند. از این رو درمان دارویی مشابه با وسواس عملی دارد.

درمان دیگری که برای اختلالات شدید وسواسی به خصوص وسواس فکری شدید مورد استفاده قرار میگیرد، RTMS است. این شیوه درمان کاملاً بی خطر، غیرتهاجمی و بدون نیاز به بیهوشی است. در این روش سلول های عصبی مغز توسط میدان مغناطیسی تحریک میشوند و این تحریک، به بهبود علائم وسواس فکری کمک میکند.

در نظر داشته باشید که بهترین درمان برای انواع وسواس روش التقاطی (استفاده همزمان از چندین روش متفاوت) است. برای مقابله با وسواس چک کردن، بازرسی دقیق مواردی که فرد ممکن است بعداً در مورد آنها تردید داشته باشد مفید است. فرد حتی میتواند برای اطمینان خاطر بیشتر، از قفل در، اجاق گاز خاموش و غیره عکس بگیرد و در صورت بروز اضطراب به آنها استناد کند.

اجتناب از مسئولیت های این چنینی هم میتواند در کنترل نشانه ها مفید باشد. به این صورت که تمامی وظایف مربوط به این اعمال، توسط فرد دیگری انجام شود تا فرد مبتلا اصلاً نیاز به فکر کردن به این مسائل نداشته باشد. اطمینان و تکرار ذهنی روش مفید دیگری است. به این صورت که فرد، بعد از انجام کارها مدام با خود تکرار کند: گاز رو خاموش کردم، در رو قفل کردم. به این صورت فرد میتواند کاملاً از انجام اعمال مورد نظر اطمینان کسب کند.

تست وسواس تقارن

وسواس تقارن که با نام وسواس قرینگی هم شناخته میشود، نوعی از وسواس فکری است که ریشه مشابهی با دیگر انواع وسواس فکری دارد. وسواس تقارن با اصرار افراطی فرد به نظم و ترتیب، ناراحتی شدید با هر چیز نامتقارن، احساس ناقص بودن در صورت عدم قرینگی، همسان سازی اشیا و رفتار قابل مشاهده است. تست های زیادی برای تشخیص وسواس تقارن وجود دارد. اما معروف ترین تست برای تشخیص وسواس تقارن، تست ییل براون است.

سخن آخر

همانطور که گفته شد چک کردن و اضطراب بروز حادثه در شرایط طبیعی، کاملاً امر عادی و به جهت جلوگیری از بروز فاجعه است. تشخیص اختلال وسواس چک کردن، اختلالات وسواسی و در مجموع تمامی اختلالات روانشناختی باید توسط متخصص انجام پذیرد. همینطور درمان دارویی و شناختی این اختلال نیاز به تشخیص روانشناس و روانپزشک متخصص دارد.

منابع: whiteswanfoundation.org، gatewayocd.com، iocdf.org، treatmyocd.com