همه افراد گاهی احساس می کنند که به اندازه کافی خوب نیستند و یا بی لیاقت هستند. اما برای فردی که در تله نقص و شرم گرفتار شده، این یک احساس دائمی است. این تله در فرد احساس شدید ناقص بودن، دوست داشتنی نبودن، حقارت و کافی نبودن ایجاد میکند و باعث می شود که همیشه در درون خود شرمگین باشد. تله نقص و شرم از طریق تسهیل احساس بد بودن، از ایجاد روابط رضایت بخش یا دلبستگی های پایدار جلوگیری می کند و کیفیت زندگی و بهزیستی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. ایده اصلی پشت تله نقص و شرم این است که «من پست تر و ناقص هستم» و این برچسب گذاری که توسط خود فرد صورت گرفته، هدایت کننده افکار و اعمال اوست.
تله نقص و شرم چیست؟
یکی از فراگیرترین تله های زندگی که میتواند تمام زمینه های زندگی فرد را متاثر کرده، مانع برآورده شدن بسیاری از نیازهای عاطفی او شود، تله نقص و شرم است. این باور اصلی فرد را دچار احساس نقص درونی و شرمساری عمیق میکند و باعث می شود که او در پوست خود احساس ناراحتی کرده، در کنار سایرین بسیار مضطرب باشد و تصور کند که نزدیک شدن به مردم باعث بر ملا شدن نقایص او و طرد شدن از جانب آنها می شود.
فرد مبتلا معمولاً فاقد اعتماد به نفس، عزت نفس کافی و تصویر بدنی مثبت است و باور دارد که شایسته عشق و توجه نیست. این تله فرد را وادار به پنهان کردن نیازها و احساسات واقعی خود می کند و منجر به احساس تنهایی و در بسیاری موارد افسردگی می شود. اگرچه احساس نقص و شرم می تواند مرتبط با عیوب واقعی فرد باشد، اما در اغلب موارد مبتنی بر یک نقص واقعی نیست و افراد دارای ناتوانی های جسمی یا ذهنی لزوماً به این تله مبتلا نمی شوند. چون عامل ایجاد آن وجود نقص نیست، بلکه احساسی است که به دلیل رفتار نامناسب بزرگترها و بی توجهی به نیازها، افکار و احساسات کودک در اوایل زندگی شکل می گیرد.
نشانه های تله نقص و شرم
اگر دارای تله نقص هستید، ممکن است به انتقاد، سرزنش، مقایسه یا طرد شدن حساس باشید و پس از دریافت انتقاد دچار احساسات منفی شدید (اضطراب، خشم، گناه، شرمساری، انزجار) شده، منتقدین را مورد اعتراض قرار دهید یا از قرار گرفتن در موقعیت های انتقاد برانگیز اجتناب کنید.
اگر 5 یا 6 مورد از موارد زیر را داشته باشید، گرفتار تله شرم و نقص هستید:
- هر کس واقعاً مرا بشناسد، نمی تواند مرا دوست داشته باشد.
- من ذاتاً ناقص هستم و لایق عشق نیستم.
- رازهایی هست که حتی با نزدیکترین افراد نیز در میان نمی گذارم.
- والدینم نمی توانستند مرا دوست بدارند و مقصر آن من بودم.
- خود واقعی من مقبول نیست و آنچه دیگران می بینند یک خود ساختگی است.
- افرادی را جذب می کنم که با من بدرفتاری کرده از من انتقاد می کنند و طردم می کنند.
- غالباً (مخصوصاً نزد کسانی که مرا دوست می دارند) از خودم انتقاد می کنم.
- خصوصیات مثبت خودم را بی ارزش می کنم.
- شرمگینی و ناامنی مرا رها نمی کند.
- می ترسم عیوب من آشکار شود.
- خودم را برای مشکلاتی که مقصر آن نیستم سرزنش می کنم.
- علامت های خطر در هنگام آشنایی و قرار گذاشتن با افراد جدید
در صورتی که دچار تله نقص و شرم باشید، ممکن است:
- از ملاقات اجتناب کنید.
- به سمت افراد انتقادگری که شما را پایین می آورند و با شما بد رفتاری میکنند کشیده شوید.
- جذب افرادیشوید که علاقه ای به شما ندارند، ولی امیدوارید عشق آنها را به دست بیاورید.
- با افرادی راحت هستید که نمی خواهند عمیقاً شما را بشناسند و برای ارتباط منظم با شما متعهد نمی شوند.
- با فردی رابطه برقرارمی کنید که بتوانید او را تحقیر کرده، مورد بد رفتاری و بی توجهی قرار دهید
ریشه تله نقص و شرم
ریشه تله نقص و شرم را باید در تجربیات اوایل زندگی جستجو کرد. اگر کودک در معرض رویدادهای آسیب زا قرار گرفته باشد، یا توسط والدین و بزرگترهای تنبیه کننده، مقایسه کننده و انتقادگر مورد آزار (فیزیکی، عاطفی، جنسی) قرار گرفته، یا توسط آنها نادیده گرفته یا طرد شده باشد، باورهای منفی در او رشد می کنند. در این صورت، کم کم معتقد می شود که ذاتاً مقصر است و در وجود او چیز بد، شرم آور، یا ناقصی وجود دارد. کودک هنوز توان شناسایی مقصر را ندارد و عواقب رفتار توهین آمیز یا سهل انگارانه بزرگسالان را به خودش نسبت می دهد و در واقع احساس گناه و شرمی را درونی می کند که متعلق به او نیست. وی سپس در جستجوی راهی برای جبران احساس نقص خود بر می آید و تله نقص و شرم شروع به شکل گیری میکند.
مقابله با تله نقص و شرم
افرادی که در تله نقص و شرم گرفتار هستند بر این باورند که نیازهای آنها برای تامین ثبات، امنیت، رشد، عشق و تعلق برآورده نمی شود. بنابراین برای مقابله با احساس ناخوشایندی که دارند ممکن است به یکی از روشهای زیر عمل کنند:
- دچار ناامیدی و عدم اعتماد به نفس شده، به طور کلی از روابط کناره گیری کنند (اجتناب) و حتی برای تسکین خود به پرخوری، نوشیدن الکل، اعتیاد، یا خرید بیش از حد روی بیاورند.
- خود را درگیر روابطی کنند که بر باور ناقص بودن آنها مهر تایید بزند (تسلیم)
- آنقدر از این رابطه به آن رابطه رو بیاورند تا کسی نتواند خود واقعی آنها را ببیند.
- با برتری جویی در بعضی زمینه ها احساس نقص و شرم خود را از بین ببرند به نحوی که به نظر نیاید دچار این تله هستند (جبران بیش از حد)
درمان تله نقص و شرم
از آنجا که تله نقص و شرم بر همه جنبه های زندگی فرد تاثیر گذاشته، ممکن است او را به سمت رفتارهای مخرب و افسردگی سوق دهد، درمان آن اهمیت دارد. شاه کلید درمان تله نقص، تصحیح ایده های نادرستی است که باورهای منفی فرد را هدایت می کنند. این کار به کمک درمانگر تسهیل می شود. وی به مراجع کمک میکند تا شروع به مشاهده نحوه تجلی تله در زندگی خود کند و الگوهای مخربی که شناسایی کرده را تغییر دهد. همچنین، با مرور خاطرات کودکی احساس شرم و نقص را به جایی که به آن تعلق دارد برگرداند. بعد از درمان این تله معمولاً افراد در درون خود و در روابط با دیگران راحتی بیشتری تجربه می کنند.
برای از بین بردن تله نقص و شرم توجه به توصیه های زیر مفید است:
- با تلاش در جهت درک حس نقص و شرم دوران کودکی، کودک زخمی درون خود را احساس کنید.
- فهرستی تهیه کنید که نشان دهد به چه شیوه ای با این تله مقابله می کنید.
- تلاش کنید رفتارهای مقابله ای فوق را متوقف کنید.
- احساس نقص و شرم خود را مشاهده و بر آن نظارت کنید.
- افرادی (زن یا مرد) که شما را کمتر یا بیشتر جذب می کنند فهرست کنید.
- معایب و محاسن دوران گذشته (کودکی و نوجوانی) و حال خود را فهرست کرده، ببینید نقص فعلی شما چقدر جدی است.
- برنامه ای برای تغییر نقایص قابل تغییر خود طراحی و اجرا کنید.
- برای والدین (والد) انتقادگر خود یک نامه بنویسید.
- محبت اطرافیان را بپذیرید و تلاش کنید تا روابط نزدیک خود را با صمیمیت بیشتری مدیریت کنید.
- به سایرین اجازه ندهید با شما بد رفتاری کنند و اگر خود شما نقش منتقد را دارید، این کار را مدیریت کنید.
