تقویت حافظه در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان

از آنجایی که امروزه اکثریت مردم جهان برای رفع نیازهای خود تلاش کمتری میکنند و به وسیله انتخاب دنیای مجازی و رشد اینترنت برای دست پیدا کردن و مطلع شدن از هر چیزی، احساس نیازی به شناختن، مطالعه کردن و تلاش برای دانستن نمی کنند. به همین منوال حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت افراد با چالش جدیدی مواجه شده که پیش از آن به این نحو نبود. پیش از این برای دانستن هر مطلبی هر چند کوتاه نیاز به خواندن، مطالعه کردن، دانستن و تحقیق کردن بود که خود همین مسئله به رشد و تداوم و انسجام حافظه منجر می شد. در این یادداشت سعی بر این است که راهبردهایی عملی و قابل اجرا توسط والدین و معلمان برای تقویت حافظه فعال دانش آموزان ابتدایی ارائه گردد.

با توجه به اینکه حافظه فعال یک مهارت مهم و تعیین کننده است که زندگی کودک را تحت تاثیر قرار می دهد و بر روی کیفیت یادگیری تاثیر مستقیم دارد توجه به تقویت آن اهمیت زیادی دارد.

حافظه چیست؟

در واقع حافظه مانند یک ماهیچه عمل می کند که هر چه از او کار بیشتری بکشیم و فعالیت بیشتری را انجام دهد، بیشتر تقویت می شود و سلامت و عملکرد بیشتری خواهد داشت. حافظه و دانستن در واقع انتهایی ندارند و آنچه که باید در ذهن گنجانده شود هیچگاه به منبع جدیدی نیاز ندارد؛ ذهن یک فرد سالم با ضریب هوشی ۷۰ تا ۱۰۰ میتواند اطلاعات وسیعی را در هر موردی با فعالیت در ذهن، تلاش و سعی جای دهد. نکته مهم اینجاست که ماهیچه بدن انسان ظرفیت مشخصی برای رشد دارد اما ذهن، رشد بی نهایتی دارد که با فعالیت بیشتر نیز می شود.

عوامل بسیار مختلفی در یادگیری موثر هستند

یادگیری فرایندی پیچیده است که عوامل و عناصری متفاوت و متعدد در ایجاد و تسهیل کردن و تسریع بخشیدن به آن دخالت دارند. رشد و رسش جسمی و ذهنی، آمادگی و دانش قبلی، روش ها و راهبردهای یادگیری، هوش و حافظه دانش آموزان از جمله عواملی هستند که به صورت مستقل یا در تعامل با یکدیگر بر انجام دادن فعالیت های ذهنی و یادگیری و سرانجام بر عملکرد تحصیلی آنان تاثیر می گذارند.

حافظه فعال از جمله عواملی است که بر یادگیری تاثیر می گذارد. این حافظه مسئول حفظ اطلاعات در لحظه و استفاده از آن ها در تفکر است و در حین انجام کار از اطلاعات داده شده به ذهن استفاده می کند. در تعریف این حافظه می توانیم بگوییم حافظه فعال توانایی ما برای به خاطر آوردن و مدیریت اطلاعات است. در واقع با کمک آن از اطلاعاتی که لازم است به خاطر آوریم یادداشت ذهنی درست می کنیم.

ارتباط حافظه فعال و یادگیری

توجه به سازوکارها و کارکردهای حافظه فعال و ارتباط آن با یادگیری به این دلیل اهمیت و ضرورت دارد که اولاً، اطلاعات پژوهشی مفیدی برای آگاهی دانش آموزان از ظرفیت و نقش حافظه فعال خود در به انجام رسانیدن تکالیف شناختی فراهم می آورد. ثانیاً، معلمان و متخصصان آموزشی را بر آن می دارد تا راهکارهای عملی و اثربخش برای افزایش ظرفیت و کارایی حافظه فعال دانش آموزان پیدا و پیشنهاد کنند.

حافظه فعال ضعیف اعتماد به نفس را پایین می آورد

دانش آموزان با حافظه فعال ضعیف با ذهنیت من شکست خواهم خورد با موضوعات یادگیری برخورد می کنند و با توجه به اینکه نقص در حافظه فعال بدون مداخله و به مرور زمان بهبود نمی یابد بهتر است که راهبردهایی را در مورد حافظه فعال به کار برد.

پیشنهاد می کنیم انجام دهید: تست آنلاین و رایگان هوش کودک

در دوره ابتدایی برای خواندن، درک مطلب، ذهنی حساب کردن، تعامل و پاسخگویی مناسب در فعالیتهایی که همکاری لازم است مانند بازی کردن در زمین مدرسه از حافظه فعال استفاده می شود. وقتی که دانش آموز می خواند و رمزگشایی می کند اما قادر به درک مفوم نیست یا جزییات آنچه را که خوانده است به خاطر نمی آورد، در محاسبات ریاضی دچار مشکل است، مشکلاتی برای شرکت در فعالیت های گروهی به عنوان مثال در نوبت ماندن دارد می توانیم حدس بزنیم که مشکل در ضعف حافظه فعال است.

ارتباط خواب کافی و تقویت حافظه

خواب برای سلامت کلی مغز حیاتی است. بر هم زدن چرخه طبیعی خواب بدن می تواند منجر به اختلالات شناختی شود، زیرا فرآیندهایی را که مغز برای ایجاد خاطرات استفاده می کند، مختل می کند. استراحت کامل شبانه، معمولا حدود 7 تا 9 ساعت در شبانه روز برای بزرگسالان، به مغز کمک می کند تا خاطرات طولانی مدت را ایجاد و ذخیره کند.

نحوه تقویت حافظه

میتوان گفت تقویت حافظه در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان تفاوت ها و شباهت هایی دارد که موارد تقویت آن را در موارد زیر می خوانید.

1. از عواملی مانند دنیای مجازی و استفاده از اینترنت به هر میزانی در روز کم کنیم و به فعالیت روزانه مان بیشتر بپردازیم.
2. دیدن فیلم و سریال های دم دستی و سرگرم کننده به همان میزان ذهن را درگیر مسائل کم اهمیت می کند و حافظه را از فعالیت می اندازد.
3. خواندن کتاب، مجله و روزنامه بهتر از دیدن فیلم، سریال و نمایش است؛ زیرا ذهن درگیر کلمات و فعالیت در حوزه دانستن، هر چند سطحی، میشود.
4. اعداد و ارقام را با ضریب های مختلف در ذهن و یا با صدای بلند بشماریم. ضریب شش، سه و یا دو؛ هر چه این ضریب ها سخت تر باشد، فعالیت ذهن بیشتر می شود و آماده رشد می شود و مانع از کار افتادن حافظه می شود.
5. اشعار بزرگانی مثل حافظ و مولانا را بخوانیم و حفظ کنیم و یا با شنیدن یک موسیقی جدید سعی کنیم آن را به حافظه سپاریم.
6. بازی با حروف؛ با آخرین حرف هر کلمه یک کلمه جدید بسازیم و از گفتن کلمات جدید اجتناب کنیم که ذهن مشغول فعالیت و ساختن شود.
7. با معاشران و اطرافیان در جمع دوستانه مشاعره کنید و سعی کنید شعر های جدید را حفظ کرده و از گنجینه ذهن نیز استفاده کنید.
8. خواندن و یادگیری یک زبان جدید را شروع کنید و از آن نیز استفاده کنید؛ با خودتان به زبان جدید صحبت کنید و ذهنتان را درگیر لغات جدید و استفاده از آن کنید.
9. فعالیت بدنی جدید مانند ورزش یوگا، رقص، زومبا و هر آنچه که باعث شود ذهن و بدن درگیر یک فعالیت واحد شوند و به کنترل ذهن روی بدن نیاز داشته باشد، بپردازید؛ تقویت حافظه تنها ذهنی نیست و از قدرت کنترل ذهن بر روی جسم و قدرت جسمی نیز نشأت می گیرد.

تمامی مطالب فوق می تواند به تقویت حافظه در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان بینجامد.

راهبردهای والدین و معلمان برای کمک به دانش آموز

جدای از کمک های تخصصی توسط روانشناس کودک والدین و معلمان نیز می توانند راهبردهایی را برای کمک به دانش آموز اجرا نمایند که در زیر به بعضی از راهبردها اشاره می کنیم.

• تا جایی که می توانید دستورالعمل ها را ساده کنید. احتمال زیادی دارد تا کودک شما دستورالعمل های کوتاه ساده و واضح را به خاطر بسپارد.
• یکی از ساده ترین راه ها برای فعال کردن حافظه این است که از دانش آموزان بخواهید هر آنچه شما گفته اید را تکرار کنند و یا به زبان خودشان بازگویی نمایند. گوش دادن و تکرار کردن آنچه شنیده اند، توجه آن ها را به مطالب درسی جلب می کند و حافظه فعال آن ها را درگیر می کند.
• وقتی که کودکان در حال کار هستند از آنها بخواهید وقتی که متنی را می خوانند در مورد سه نکته عمده در متن فکر کنند نه اینکه آن را فقط بازخوانی کنند. این کار آن ها را تشویق خواهد کرد تا به جای نگاه سطحی به متن اطلاعات را پردازش کنند.
• کودک را به کمک گرفتن تشویق کنید کمک خواستن از معلم برای تکرار دستورالعمل می تواند موثر باشد.
• تمرین مهارت های حافظه کلامی از قبیل گوش دادن و خواندن، به کودکان خود برای دوباره خوانی بر اساس آهنگ ریتمی که می شنوند کمک کنید.
• با صدای بلند از دانش آموزان بخواهید که به صورت دو نفری کار کنند آنچه را می خوانند را به بحث بگذارند مطالعات نشان داده اند که وقتی دانش آموزان درباره آنچه می خوانند صحبت می کنند، در مقایسه زمانی که آن ها فقط یک لیست از نکات خلاصه شده را می خوانند. اطلاعات بیشتری را می توانند به خاطر بیاورند.
• بحثی را در کلاس آغاز کنید که ارتباطی را بین اطلاعات و مفاهیم جدید درس با معلومات سابق دانش آموزان ایجاد نماید. تلاش آگاهانه برای قرار دادن معلومات جدید بر بستر دانش پیشین، حافظه فعال را تقویت می نماید.
• کودکان عاشق بازی و تفریح هستند. استفاده از بازی های آموزشی در میانه کلاس به بچه ها کمک می کند، ذهنشان را فعال نگه دارند و قدرت یادگیری خود را افزایش دهند.
• استفاده از امکانات بصری برای تجسم کردن اطلاعات کمک می کند حافظه فعال همچنان فعال باقی بماند. برای مثال از دانش آموزان بخواهید مطالب درسی را در قالب جدول یا نمودار خلاصه کنند. تجسم کردن تصویری اطلاعات در کنار کلمات به حافظه فعال کمک می کند هر چه بهتر فرایند پردازش و ذخیره سازی اطلاعات را انجام دهد. استفاده از یادآورهای دیداری در منزل نیز می تواند موثر باشد. مثلا اگر کودک در دستورالعمل هایی که برای آماده شدن دریافت می کند مشکل دارد از لباس مدرسه، کیف و کتاب های کودک عکس بگیرید و با هم مشاهده کنید و توالی انجام کارهایی که می خواهید را با او مرور کنید.

از آنجایی که بیماری آلزایمر امروزه شیوع بسیار زیادی پیدا کرده است و همچنان سن مرگ و میر طولانی تر شده، بنابراین برای جلوگیری از داشتن مردان و زنان سالمندی که هیچ چیزی را به یاد نمی آورند و سن های طولانی دارند، باید با استفاده از ذهن، خلاقیت و رشد حافظه کوتاه مدت و بلند مدت از این مسئله جلوگیری کنیم تا بتوانیم در شرایط سخت پیری از حداقل دانسته ها بهره مند شویم.

نتیجه

معلمان و خانواده ها می توانند با بکارگیری راهبردهایی بر ضعف حافظه فعال دانش آموزان فایق آیند و از ناکامی های تحصیلی و رفتاری آنها جلوگیری نمایند. اگر علاقه به سنجش، حافظه و تقویت آن دارید، حتما با مرکز مشاوره اینجا مکث ارتباط برقرار کنید؛ حافظه با فعالیت بیشتر تقویت می شود. در واقع هر چیزی در جهان هستی که ساکن باقی بماند و مورد استفاده قرار نگیرد، رو به زوال می رود و به مرور از بین می رود.