کودکان و سوگ ناشی از فوت والدین

زمانی که یکی از والدین فوت می کند، شرایط دشواری برای کودک ایجاد می شود. والد باید بتواند در حالی که عزادار و داغدار است به کودک خود نیز کمک کند و باید بداند که چطور می تواند به کودک یاری رساند. اینکه کودکان چقدر توانایی دارند تا با مسئله مرگ والدین یا بقیه عزیزان مواجه شده و آن را درک کنند به طور گسترده ای به سن آن ها، تجربیاتشان در زندگی و شخصیتشان مربوط است. اما در عین حال توصیه هایی وجود دارد که می تواند به والد داغدار در یاری رساندن به کودک موثر باشند.

مرگ را به زبان خود کودک به او توضیح دهید

با کودک خود صادق باشید و او را تشویق کنید که هر سوالی درباره مرگ دارد از شما بپرسد. تلاش کنید که مرگ را در قالب واژگان عینی و به زبانی ساده و همین طور متناسب با سن کودک برای او توضیح دهید. بهتر است کودک از زبان خود شما در مورد فوت آن عزیز مطلع گردد تا از جای دیگری، سعی کنید با آرامش و خونسردی و با صدایی ملایم (و نه پریشان و لرزان) به کودک خود بگویید که چه اتفاقی افتاده است. مسلماً قبل از هر چیزی باید بتوانید کمی احساسات خود را کنترل کرده و فضای هیجانی خانه را تحت مدیریت قرار دهید.

راهکارهای مفید برای توضیح پدیده فوت به کودکان

هر کودکی به طور منحصر به فردی رفتار می کند اما در ادامه راهکارهایی پیشنهاد می شود که ممکن است مفید واقع شوند:

1. تا زمانی که کودکان در سنین 5 یا 6 سالگی هستند نگرش آن ها نسبت به دنیا خیلی عینی است. اگر متوفی بیمار و یا کهنسال بوده بهتر است که مرگ فرد را این طور برای کودک تشریح کنید که بدن او نمی توانست بیشتر از این کار کند و دکترها نیز نتوانستند مشکل بدن متوفی را رفع کنند. اگر فرد به طور ناگهانی فوت شده است، بهتر است اتفاقی را که برای کودک افتاده تشریح کرده و به او بگویید که به علت اینکه آن اتفاق خیلی دلخراش و شدید بوده بدن فرد متوفی از کار افتاده است. به طور کلی اینطور به کودک القا کنید که مردن به معنای از کار افتادن بدن فرد است.

2. کودکان در این سنین کمی با سختی می توانند قبول کنند که هر موجود زنده ای روزی خواهد مرد و این به معنای این است که فرد دیگر زنده نخواهد شد و نزد او باز نخواهد گشت. در نتیجه حتی پس از توضیحاتی که طبق متن بالا به کودک ارائه کردید، شاید کودک بپرسد که فرد متوفی در حال حاضر در کجاست و چه زمانی بازخواهد گشت. اگرچه برای شما که خود داغدار هستید این دسته سوالات می توانند کلافه کننده باشند اما سعی کنید که با آرامش توضیحات بالا را برای کودک خود تکرار کنید و به او بگویید که او هیچگاه باز نخواهد گشت.

3. از استفاده از تعابیری چون «فرد متوفی به سفری بلند رفته» و یا «به خوابی عمیق فرو رفته» و یا «فرد متوفی گم شده است» خودداری کنید، چرا که کودکان شما به صورت عینی فکر می کنند و در نتیجه ممکن است به طور ناخودآگاه از به خواب رفتن و یا سفر کردن دچار واهمه شوند و یا حتی وقتی فردی از خانواده از او دور شود او دچار ترس خواهد شد.

به یاد داشته باشید که ممکن است سوالات کودکان عمیق تر از آن چیزی به نظر آید که واقعاً منظور کودکان است، برای مثال زمانی که یک کودک 5 ساله می پرسد که فرد متوفی هم اکنون کجاست، منظور او جهان پس از مرگ نیست. همین که کودک از شما بشنود که فرد متوفی هم اکنون در قبرستان است برای او کافی است. اما همچنان، در این زمان می توانید به صورت خیلی کلی و با زبانی ساده و عینی (و منطبق با عقاید خود) در مورد جهان پس از مرگ به کودک خود توضیحاتی ساده دهید.

4. کودکان 6 تا 10 ساله حتی اگر نتوانند درک کنند که مرگ برای هر موجود زنده ای روزی اتفاق خواهد افتاد به احتمال بر ویژگی قطعیت مرگ متمرکز خواهند شد. یک کودک 9 ساله ممکن است اینطور فکر کند که برای مثال، اگر دعا کند و یا آرزو کند، مادربزرگش نخواهد مرد. در این سنین اغلب کودکان به پدیده مرگ شخصیت می بخشند و فکر می کنند که برای مثال مرگ یک روح و یا اسکلتی است که سراغ افراد می آید. کودکان زمانی می توانند با پدیده مرگ به بهترین شکل کنار بیایند که به آن ها اطلاعات دقیق، درست، ساده و واضحی ارائه کنید.

5. به او گوش کنید. هر کودکی وقتی می فهمد یکی از عزیزانش فوت کرده است، به شیوه خود واکنش نشان می دهد. بعضی از بچه ها گریه می کنند. برخی سوال می پرسند. به نظر می رسد برخی نیز اصلا واکنشی نشان نمی دهند و این اشکالی ندارد. برای در آغوش گرفتن یا آرام کردنشان در کنار آن ها بمانید. به سوالات او پاسخ دهید یا دقایقی را با یکدیگر سپری کنید، اشکالی ندارد اگر فرزندتان اشک یا غم شما را ببیند. احساسات را در قالب کلمات بیان کنید و از کودک بخواهید آنچه را که فکر و احساس می کنند به شما بگویند. به برخی از احساسات خود برچسب بزنید، این کار باعث می شود که کودکان راحت تر احساساتشان را منتقل کنند. جملاتی از این قبیل بگویید: می دانم که تو خیلی ناراحتی، من هم غمگینم؛ ما هر دو مادربزرگ را خیلی دوست داشتیم و او نیز ما را خیلی دوست داشت.

آیا رفتن به مراسم عزاداری و سوگ برای کودک مناسب است؟

آیا این درست است که کودک را به مراسم سوگ فرد متوفی ببریم؟ پاسخ این سوال به شما و کودکتان بستگی دارد. اینکه اجازه دهید کودک در مراسم عزای فرد متوفی شرکت داشته باشد کار شایسته ای است، اما اگر او نیز بخواهد که حضور داشته باشد. قبل از شرکت در مراسم به کودک خود توضیح دهید که در آن جا چه اتفاقی خواهد افتاد و راجع به هر چیزی که در آنجا خواهید دید و شنید به او توضیح دهید. در انتها حق انتخاب شرکت در مراسم را به خود کودک واگذار کنید.

به کودک خود بگویید که بدن فرد متوفی (در فرهنگ عامه ایرانی) در ابتدا شسته خواهد شد و بعد به دور آن پارچه ای خواهند پیچید. به کودک بگویید که فرد متوفی در این هنگام قادر نخواهد بود چیزی بگوید، بشنود، ببیند و یا حس کند. به او بگویید که در این مراسم در مورد فرد متوفی صحبت خواهند کرد و ممکن است بعضی افراد گریه کنند. در مورد هر اعتقادی که در مراسم عزاداری در خانواده شما وجود دارد با کودک خود صحبت کنید و دلایل انجام چنین مراسمی را برای او به زبانی ساده شرح دهید.

اگر احساس می کنید که داغدیدگی خود شما مانع این می شود که به کودکتان کمک کنید، از یکی از اعضای خانواده و یا دوستان بخواهید که مراقبت از کودک را در این دوره به عهده بگیرد و در صورت امکان این توصیه ها را انجام دهد. در انتها در شرایط پیچیده تر می توانید از کمک متخصصین روانشناسی بالینی کودک مکث و مشاوره خانوده مکث بهره بگیرید.

در انتها خیلی از والدین اینطور تصور می کنند که اگر کودکشان رنج و ناراحتی آن ها را نسبت به داغدیدگی رخ داده ببیند می تواند برای کودک مضر باشد، در صورتی که چنین نیست؛ اینکه کودک ببیند شما در رنج و ناراحتی هستید و گریه می کنید، باعث می شود متوجه شود که گریه کردن واکنشی طبیعی به رنج و ناراحتی هیجانی است. در این مورد مطالب فراوانی برای ارائه وجود دارد و در مقالات بعدی به این مسئله بیشتر پرداخته خواهد شد.

منبع: kidshealth.org