گسلایتینگ چیست؟ چگونه با آن مقابله کنیم؟

اگر کسی عامدانه واقعیت را تحریف میکند تا به شما این احساس را بدهد که آنچه میبینید یا احساس میکنید واقعی نیست، ممکن است قربانی پدیده چراغ گاز یا گسلایتینگ شده باشید. گسلایتینگ میتواند از طرف همسر، رئیس، یکی از اعضای خانواده، پزشک یا هر فرد دیگری که در موقعیت قدرت قرار دارد، باشد. اگر دچار گسلایتینگ هستید، راه هایی وجود دارد تا با سوء استفاده کننده مقابله کرده و کمک دریافت کنید.

گسلایتینگ (Gaslighting) چیست؟

گسلایتینگ نوعی دستکاری روانی است که منوط به ایجاد شک و تردید در خود است. دکتر سوئیت، استادیار جامعه شناسی در دانشگاه میشیگان که گسلایتینگ را در روابط عاشقانه و محل کار مطالعه میکند، میگوید: من فکر میکنم که گسلایتینگ به عنوان تلاش برای مرتبط کردن کسی با برچسب «دیوانه» است. این باعث میشود فردی بی ثبات، غیرمنطقی و غیرقابل اعتماد به نظر برسد یا احساس کند. همچنین باعث میشود که فرد احساس کند آنچه میبیند یا تجربه میکند واقعی نیست و برداشت او از واقعیت، چیزی است که هیچکس آن را باور نخواهد کرد».

گسلایتینگ شامل عدم توازن قدرت بین سواستفاده کننده و شخص قربانی است. سواستفاده کنندگان اغلب از کلیشه ها یا آسیب پذیری های مربوط به جنسیت، دین، نژاد، ملیت و/یا طبقه اجتماعی اقتصادی سواستفاده میکنند. اندرو دی اسپیر مینویسد: «متمایزترین ویژگی سواستفاده کننده این است که فقط کنترل قربانی خود یا اینکه همه چیز بر وفق مراد او پیش برود برای او کافی نیست».

چرا به آن گسلایتینگ میگویند؟

اصطلاح «گسلایتینگ» از نمایشنامه ای در سال 1938 با عنوان «گسلایت» گرفته شده است که در فیلم «گسلایت» در سال 1940 اقتباس شد و پس از آن فیلم معروف تر «گسلایت» در سال 1944 با بازی چارلز بویر و اینگرید برگمن ساخته شد. در هر اثر، یک بازیگر مرد، همسرش را متقاعد میکند که او در حال تصور چیزهایی است که واقعا اتفاق میافتد. از جمله کم نور شدن چراغ گازی های خانه که نتیجه آن این است که او باور کند که دیوانه شده است.

پیشنهاد میکنیم بخوانید: از کجا بفهمم اختلال روانی دارم؟

گسلایتینگ چه علائمی دارد؟

دکتر سوئیت میگوید: یکی از چیزهای واقعا دشوار در مورد گسلایتینگ این است که در نوع خود گیج کننده است. او میگوید: به منظور این است که شما را گیج کند، و بنابراین شناسایی آن واقعا سخت است». او اضافه میکند که اغلب از طرف شخصی است که به او اهمیت میدهید و به او اعتماد دارید!

نشانه هایی که باید مراقب آنها بود عبارتند از:

• احساس متفاوت بودن خواهید داشت. قربانیان گسلایتینگ اغلب احساس میکنند که در یک موقعیت فراواقعی هستند - مثل اینکه در هواپیمای متفاوت از بقیه، عمرشان سپری میشود.
• یک نفر شما یا رفتارتان را دیوانه کننده، غیرمنطقی یا بیش از حد احساسی توصیف میکند. دکتر سوئیت در «جامعه شناسی گسلایتینگ» مینویسد: «وقتی از زنان در مورد تاکتیک های توهین آمیز شریک زندگیشان میپرسیدم، آنها اغلب توصیف میکردند که همسرانشان آنها را «عوضی دیوانه» مینامند. این عبارت به قدری تکرار شد که من شروع کردم به آن به عنوان گفتمان تحت اللفظی گسلایتینگ فکر کنم.
• به شما گفته میشود اغراق میکنید.
• احساس سردرگمی و ناتوانی پس از ترک یک تعامل.
• دچار انزوا شده اید. بسیاری از سواستفاده کنندگان تلاش میکنند تا قربانیان را از دوستان، خانواده و سایر شبکه های اجتماعی جدا کنند.
• اگر شما او را در مورد چیزی به چالش بکشید، ممکن است یک سواستفاده کننده از لحن صدای شما انتقاد کند. این تاکتیکی است که برای برگرداندن فیلمنامه استفاده میشود و باعث میشود احساس کنید که مقصر شما هستید، نه سواستفاده گر.
• چرخه ای از رفتار گرم و سرد. برای از بین بردن تعادل یک قربانی، یک سواستفاده گر ممکن است به طور متناوب بین توهین کلامی و تعریف و تمجید، حتی در یک مکالمه، تغییر کند.

پیشنهاد میکنیم بخوانید: اختلال مسخ شخصیت چیست؟

سازمان ملی خشونت خانگی پنج تکنیکی را فهرست میکند که یک سواستفاده گر میتواند علیه قربانی استفاده کند:

1. دریغ کردن. همسر سواستفاده گر وانمود میکند که قربان نمیفهمد یا از گوش دادن خودداری میکند.
2. مقابله کردن. همسر سواستفاده گر خاطره قربانی را از وقایع زیر سوال میبرد، حتی زمانی که قربانی آنها را به درستی به خاطر می آورد.
3. منحرف کردن. همسر سواستفاده گر موضوع را تغییر میدهد و یا افکار قربانی را زیر سوال میبرد.
4. بی اهمیت جلوه دادن. همسر سواستفاده گر باعث میشود نیازها یا احساسات قربانی بی اهمیت به نظر برسند.
5. فراموشی و انکار. همسر سواستفاده گر وانمود میکند که آنچه را که واقعا اتفاق افتاده را فراموش کرده است یا چیزهایی مانند قول هایی که به قربانی داده شده را انکار میکند.

تازه هاو جدید ترین مطالب در مورد گسلایت

1. گسلایت به عنوان یکی از رفتارهای دستکاری روانی در روابط شخصی و حوزه‌های دیگر همچون پزشکی مورد توجه قرار گرفته است. گسلایت پزشکی وضعیتی است که در آن بیماران، به ویژه زنان، علائم خود را جدی گرفته نمی‌بینند و پزشکان این علائم را به مشکلات ذهنی یا استرس نسبت می‌دهند. این موضوع به خصوص در مورد بیماری‌های مزمنی مانند خودایمنی یا عوارض پس از کووید-۱۹ بیشتر دیده می‌شود​

همچنین، گسلایت در روابط شخصی شامل تلاش برای کنترل احساسات و درک فرد مقابل است، به‌طوری که فرد به شک در واقعیت خود می‌افتد و احساسات خود را نادیده می‌گیرد. درک عمیق‌تر این نوع از دستکاری روانی به افراد کمک می‌کند تا از آن پیشگیری کنند و روابط خود را بهبود بخشند.

2. خودناباوری/عدم عزت نفس یکی از طرحواره‌های روانی است که فرد را به تردید مداوم درباره ارزش‌ها و توانایی‌هایش سوق می‌دهد. کسانی که با این طرحواره درگیرند، معمولاً احساس می‌کنند که به اندازه کافی خوب نیستند و نمی‌توانند به موفقیت‌های مهم دست یابند. این افراد ممکن است در مواجهه با چالش‌ها یا موقعیت‌های جدید، از خود انتظار شکست داشته باشند و به همین دلیل از فرصت‌های پیشرفت اجتناب کنند.

علاوه بر این، فرد مبتلا به این طرحواره ممکن است به دنبال تأیید مداوم دیگران باشد، زیرا اعتماد به قضاوت‌ها و انتخاب‌های شخصی خود ندارد. در نتیجه، خودناباوری به کاهش عزت نفس و افزایش احساس بی‌کفایتی منجر می‌شود که می‌تواند تأثیرات منفی بر جنبه‌های مختلف زندگی، از جمله شغل و روابط اجتماعی، داشته باشد.

ترفند های استفاده از گسلایت چیست؟

ترفندهای استفاده از گسلایت (Gaslighting) به گونه‌ای طراحی شده‌اند که فرد قربانی به تدریج به شک در درک و واقعیت خود بپردازد و کنترل بیشتری بر رفتارها و احساساتش اعمال شود. برخی از رایج‌ترین ترفندها ای برای دفاع از خود عبارتند از:

1. انکار واقعیت: فرد گسلایتر وقایع یا رفتارهایی که رخ داده را انکار می‌کند، حتی زمانی که شواهد واضح وجود دارد. این باعث می‌شود قربانی به حافظه و ادراک خود شک کند.
2. کمرنگ کردن احساسات: گسلایتر معمولاً احساسات و نگرانی‌های فرد مقابل را بی‌اهمیت جلوه می‌دهد و آن‌ها را اغراق‌آمیز یا بی‌ارزش می‌داند. این باعث کاهش اعتماد به نفس فرد می‌شود.
3. تغییر موضوع: برای منحرف کردن بحث و جلوگیری از رویارویی با مسئولیت‌ها، گسلایتر موضوع صحبت را تغییر می‌دهد یا به جای پاسخگویی، قربانی را متهم می‌کند.
4. استفاده از اطلاعات متناقض: گسلایتر ممکن است داستان‌ها و اطلاعات را تغییر دهد یا نسخه‌های مختلفی از یک رویداد را تعریف کند تا قربانی دچار سردرگمی شود.
5. اعتماد به نفس ظاهری: گسلایتر اغلب با اطمینان کامل درباره نادرست بودن احساسات و برداشت‌های قربانی صحبت می‌کند، به طوری که قربانی دچار تردید نسبت به خود می‌شود.
6. ایجاد وابستگی: با ایجاد تردید و شک، گسلایتر سعی می‌کند قربانی را به خود وابسته کند و او را از منابع حمایتی بیرونی دور نگه دارد.

این تکنیک‌ها به تدریج باعث می‌شوند که قربانی اعتماد به نفس و خودشناسی‌اش را از دست بدهد و به فرد گسلایتر وابسته شود، بدون اینکه کاملاً متوجه شود چه اتفاقی در حال رخ دادن است

آیا گسلایتینگ میتواند بر سلامت روان شما تاثیر بگذارد؟

استفاده از گسلایتینگ به منظور برانگیختن عدم اطمینان و شک به خود است که اغلب برای سلامت روان قربانی مضر است. اگر شما نیز قربانی گسلایتینگ هستید، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:

• اضطراب
• افسردگی
• سردرگمی
• کاهش عزت نفس
• اختلال استرس پس از سانحه
• ترس بیش از حد از خطر (گوش به زنگی)
• افکار خودکشی

اگر قربانی گسلایتینگ هستید و با هر یک از علائم بالا دست و پنجه نرم میکنید، بهتر است به دنبال کمک از یک درمانگر باشید.

نمونه هایی از گسلایتینگ

در زیر نمونه هایی از مواردی است که محققان گسلایت از طریق مطالعه این پدیده و مصاحبه های گسترده با قربانیان مستندسازی کرده اند. البته گسلایتینگ یک مشکل فراگیر است و این تنها چند نمونه است:

• همسر محمدرضا پول او را میدزدید و سپس به او میگفت که او نسبت به امور مالی بیخیال است و خودش آن را از دست داده است.
• همسر ساناز تلفن او را پنهان کرد و سپس به او گفت که آن را گم کرده است تا او را گیج کند و از برقراری ارتباط با دیگران جلوگیری کند.
• مهسا تعریف کرد که شوهر سابقش کلیدهای او را دزدیده تا نتواند از خانه خارج شود و سپس اصرار کرد که مهسا دوباره آنها را گم کرده است.

چگونه با گسلایتینگ مقابله کنیم؟

1) تا حد امکان به مردم بگویید چه اتفاقی می افتد

دکتر سوئیت میگوید: «فقط به یک نفر نگویید: «فکر میکنم دارم گسلایتینگ را تجربه میکنم». به چندین نفر در شبکه اجتماعی خود بگویید تا بتوانند از شما حمایت کنند و تجربه شما از واقعیت را تایید کنند.

وقتی دوستان و همکاران تایید کنند که تجربیات شما از بدرفتاری واقعی است، بهتر میتوانید تشخیص دهید که این اتفاقات ناشی از ایرادات شخصی شما نیست.

2) با دوستان و خانواده در ارتباط باشید

حتی اگر مستقیما در معرض گسلایتینگ نیستید، مهم است که با دوستان و اعضای خانواده در تماس باشید. چر که وقتی منزوی هستید، بیشتر در معرض شک و تردید قرار میگیرید. سواستفاده گرها این را میدانند و اغلب سعی میکنند شما را متقاعد کنند که آنها منافع شما را میخواهند. یکی از قربانیان تجربه ای از همسر سواستفاده گر خود را بیان کرد که میگفت: «تو دیوانه ای. هیچ کس تو را دوست ندارد. تو اینجا با من هستی و هیچ کس دیگری اینجا نداری.» اگر مراقب این رفتار باشید، ممکن است بیشتر از وقوع آن آگاه باشید و به احتمال زیاد آن بتوانید آن را سرکوب کنید.

3) با تلفن اورژانس اجتماعی تماس بگیرید

دکتر سوئیت میگوید: «حامیان تجاوز جنسی در برخورد با انواع دستکاری های روانی بسیار باتجربه هستند. میتوانید با خط تلفن اورژانس اجتماعی به شماره 123 تماس بگیرید. این سازمان 24 ساعت شبانه روز در دسترس است.

4) دفترچه یادداشت نگه دارید

اگر گسلایتینگ عزت نفس شما را از بین برده و باعث سردرگمی و سرگردانی شما شده است، نگه داشتن یک دفتر خاطرات میتواند به شما کمک کند تا کنترل وقایع را به دست بیاورید و نسخه خود را از وقایع داشته باشید. در این صورت سواستفاده گر نمیتواند وقایع را تحریف کند.

منبع: forbes.com