نوجوانی و مراحل رشد و ارتباط آن با عزت نفس به اصطلاح به دوره گذار از کودکی به بزرگسالی اطلاق میشود و تقریباً از ۱۲ سالگی آغاز و تا اواخر دهه دوم زندگی، یعنی رسیدن به رشد جسمانیِ کم و بیش کامل ادامه پیدا میکند. که در آن نوجوانان مراحل رشد و ارتباط آن با عزت نفس را تجربه می کند. طی این دوره نوجوان به بلوغ جنسی می رسد و هویت فردی خود را جدا از خانواده بنا می نهد.
نوجوانی و مراحل رشد و ارتباط آن با عزت نفس
عزت نفس، رشد جنسی، بلوغ، دوره تکامل جنسی است که طی آن کودک از نظر زیستی و روانشناختی به بزرگسالی برخوردار از توانایی تولید مثل تبدیل میشود و دوره آن معمولاً ۳ تا ۴ سال است. بلوغ با دوره رشد بسیار سریع جسمانی شروع می شود و با رشد تدریجی اندام های تناسلی و ویژگی های جنسی ثانوی (رشد بقیه اندام ها یا رویش مو در بدن) همراه است. دختران با تحول دوره قاعدگی و پسران با باروری اسپرم مواجه می شوند.
آثار روانشناختی دوران بلوغ
مهم ترین اتفاقی که در دوران بلوغ و مراحل رشد، نوجوان با آن ها مواجه می شود، آثاری است که بر روحیه، احوالات، خلق و خوی او می گذارد.
در عام، نوجوانی را دوره طوفان و احساس فشار می دانند، که از ویژگی های آن دمدمی بودن، آشفتگی درونی و طغیان شدید است ولی یافته های پژوهشی این دید بدبینانه را تأیید نمی کنند. در یک بررسی بیش از ۳۰۰ نوجوان از پایه ششم تا پایان پایه هشتم تحصیلی بررسی شدند. این نوجوانان و والدینشان دو بار در سال از طریق مصاحبه و آزمون های روانشناختی ارزیابی شدند و یک بار نیز در آخرین سال دبیرستان رفتار آن ها ارزیابی شد. اغلب نوجوانان این دوره را بدون تشویش و آشفتگی عمده پشت سر گذاشتند.
داده ها نشان می دهند که بلوغ اثرات مهمی بر تصویر فرد از بدن خویش، عزت نفس، خلق رابطه او با والدین و اعضای غیر همجنس بر جای می گذارد. ممکن است در مراحل رشد نوجوان بعضی از این تأثیرات مستقیماً ناشی از تغییرات هورمونی بلوغ باشند ولی اغلب آن ها به آثار فردی و اجتماعی تغییرات جسمانی و مهم تر از همه به زمان بندی این تغییرات در دوران نوجوانی مربوط می شود که بر روی عزت نفس تأثیر دارد.
زودرسی یا دیررسی در بلوغ
زودرسی یا دیررسی (یک سال زودتر یا دیرتر از سن بلوغ) بر رضایت نوجوانان از ظاهر خود و تصویر آنان از بدن خویش اثر می گذارد. به طور کلی، پسرهایی که در پایه هفتم و هشتم تحصیلی به بلوغ رسیده اند، نسبت به همکلاسان همجنس و دیررس خود خلق مثبت تری داشتند و از وزن و ظاهر کلی خود بیش تر احساس رضایت می کردند. یافته ای که حاکی از اهمیت قدرت بدنی در بین پسرها در جامعه است.
از سوی دیگر از لحاظ ثبات عاطفی و خودگردانی کم تری برخوردارند، یعنی ممکن است بیش تر احتمال سیگار کشیدن داشته باشند، مواد مخدر استفاده کنند و یا با قانون درگیر شوند. برعکس پسران دیررس بدترین احساس را به خودشان و جسمشان دارند ولی معمولاً در سال آخر دبیرستان سالم ترین گروه شناخته می شوند.
ارتباط عزت نفس با رشد نوجوان
در مراحل رشد نوجوان زودرسی بر عزت نفس دختران تأثیر منفی دارد. زودرس ها در مقایسه با دیررس ها اضطراب و افسردگی بیش تری و عزت نفس کمتری را تجربه می کنند. عزت نفس آن ها در سطح پایین تری است و معمولاً از وزن و ظاهرشان کم تر رضایت دارند. آن ها از اینکه بدنشان شبیه بدن زنان است خجالت می کشند. به خصوص که معیار جذابیت زنانه که در رسانه ها تبلیغ می شود باریک اندامی نیز می باشد.
در دختران زودرس احتمال این که با والدینشان تعارض داشته باشند، ترک تحصیل کنند، یا مشکلات عاطفی و رفتاری داشته باشند نسبت به دختران دیگر بیش تر است.
اما باز هم باید به این نکته اشاره کنیم که اوایل دوره نوجوانی برای بیش از نیمی از دختران و پسران بدون مشکل است. که البته مهم ترین مقوله در دوره نوجوانی رشد هویت است که در قسمت بعد به طور کامل به آن می پردازیم. عزت نفس به زبان ساده احساس شما نسبت به خودتان است. اینکه نسبت به خود چه احساسی داریم، تأثیر مهمی روی تقریباً همه وجوه زندگیمان دارد.
1. برای امروز زندگی کنید
به قول شاعر گرانقدر سهراب سپهری، زندگی شنا کردن در حوضچه اکنون است. بسیاری از روانشناسان بر این باورند یکی از کلیدهای اصلی سلامت روان، زندگی در حال است. لذت بردن از آنچه هستیم، زندگی که می گذرانیم، اطرافیانی که ما را تنها نگذاشته اند و امکاناتی که هم اکنون در اختیار داریم.
- فقط یک کار انجام دهید؛ از انجام چند کار با هم پرهیز کنید.
- کار را آرام و با تمرکز انجام دهید؛ عجله را کنار بگذارید.
- منظم باشید و کارهایتان را اولویت بندی کنید.
- از نگرانی درباره آینده دست بردارید. تلاش کنید افکارتان را از منفی نگری به مثبت نگری سوق دهید.
- روزی پنج دقیقه هیچ کاری نکنید؛ در سکوت بنشینید و به افکاری که از ذهنتان می گذرد اجازه پرواز دهید.
2. اهدافتان را مشخص کنید
زمانی که اهداف را تعیین میکنید متوجه خواهید شد که بر زندگیتان کنترل دارید، انگیزه بیشتری خواهید داشت و به دستاوردهای خود افتخار خواهید کرد.
- هدف باید مشخص و معین باشد. (مثلاً یک عدد اتومبیل پژو)
- هدف قابل دسترسی و در دسترس باشد.
- هدف مطابق با علاقه و خواست ما باشد.
- در بازه زمانی مشخصی تعیین شود و دستیابی به آن محدود به زمان باشد.
- قابل اندازه گیری باشد. در خیال و توهم نگنجد و مربوط به زمان آینده و قدیم نیز نباشد.
3. مهارت های ارتباطی خود را بهبود دهید
برقراری ارتباط مهارتی است که هر کسی از آن بهره ای دارد. با ارتباط داشتن با دیگران می توانید دیدگاه ها و اندیشه هایتان را به آنها منتقل کنید و از نظرات و افکار دیگران نیز سود ببرید.
- به مخاطبان خود خوب گوش کنید.
- مطالعه کنید و علم و آگاهی خود را افزایش دهید.
- در جمع صحبت کنید.
- یادداشت برداری کنید. کمرنگ ترین جوهرها از قوی ترین حافظه ها ماندگارتر است.
- به ارتباطات غیرکلامی و زبان بدن افراد توجه داشته باشید.
- سوال بپرسید و از طرح سوال خود خجالت کشید.
- بر کشمکش ها پیروز شوید. مودب و در عین حال محکم باشید.
4. عادت مثبت صحبت کردن با خود را رشد دهید
به طور متوسط افراد در هر روز ۶۰ تا ۸۰ هزار فکر از ذهنشان می گذرد. شمار بسیاری از این افکار می تواند منفی باشد چرا که خیلی از افراد از تأثیر مکالمه درونی مثبت در دستیابی به اهداف شخصی و حرفه ای ناآگاهند.
- توقف افکار: وقتی متوجه می شوید که حرف و فکری منفی از ذهنتان می گذرد همان موقع به خودتان ایست بدهید.
- از افراد منفی نگر یا موقعیت هایی که باعث ایجاد افکار ناخوشایند یا منفی می شوند دوری کنیم.
- به مشکلات به عنوان محکی برای ارزیابی توانایی های خود نگاه کنیم و هرگز نتیجه بدی را پیش بینی نکنیم.
- از تردید و دودلی دوری کرده و کارها را با جدیت دنبال کنیم.
- به قدرت بیکران خداوند ایمان داشته باشیم و با خود تکرار کنیم که من لیاقت بهترین ها را دارم.
- برای تحقق اهداف خود، به فکر تأیید یا تکذیب دیگران نباشیم.
- در توصیف احوال و زندگی خود از کلمات مثبت استفاده کنیم.
- از چشم و هم چشمی و حسادت دوری و سعی کنیم روش خود را خودمان انتخاب کنیم.
- از خود انتظار بیش از حد نداشته باشیم و از کمال گرایی مطلق که باعث اضطراب و احساس عجز و ناتوانی میشود خودداری کنیم.
- هرگز خود را بدبخت، ناتوان و درمانده احساس نکنیم و از مطالعه و گوش دادن به اشعار و آهنگ هایی که چنین حس هایی را القا می کنند خودداری کنیم.
5. بهترین پوشش را داشته باشید
زمانی که احساس خوبی نسبت به ظاهرتان داشته باشید، این پیام را به دیگران میفرستید که شما به خودتان علاقمندید و خودتان را دوست دارید. اینکه در بیرون چگونه به نظر برسید، عمیقاً بر چگونگی احساس شما نسبت به درونتان تأثیر می گذارد.
- متناسب با فضایی که در آن قرار دارید پوشش خود را انتخاب کنید.
- آراسته باشید. لباس پوشیدن به طرز آشفته به دیگران این پیام را میدهد که شما مراقب ظاهرتان، کارتان، آینده تان نیستید و نباید به شما اعتماد کرد. آشفتگی برونی حکایت از آشفتگی درونی دارد.
- نیازی نیست لباسی که شما را زیبا نشان میدهد، گران یا عجیب و غریب باشد.
- نیازی نیست مطابق مد لباس بپوشید. لباسی را انتخاب کنید که برازنده شما باشد، حتی اگر مد نباشد.
- به نقش های روی لباستان دقت کنید. گاهی معانی این نقشها با فرهنگ شما همخوانی ندارد.
سطوح مختلف عزت نفس نوجوانان در چیست؟
نوجوانان دارای سطوح مختلف عزت نفس هستند که به نظر می رسد تحت تأثیر عواملی مانند جنسیت، قومیت و طبقه اجتماعی قرار دارند. رضایت از ظاهر جسمی بخش مهمی از عزت نفس است و دختران نوجوان نسبت به پسران نارضایتی بیشتری از ظاهر بدنی خود دارند.
چرا عزت نفس در دوران نوجوانی مهم است؟
عزت نفس مثبت برای نوجوانان حائز اهمیت است زیرا به آن ها اجازه می دهد چیزهای جدیدی را امتحان کنند، از اهداف سالم استفاده کنند و مشکلات را حل کنند. به نوبه خود، یادگیری و پیشرفت آنها مثمر ثمر خواهد بود و آنها را برای آینده سالم و مثبت تحت تاثیر می گذارد.
آیا بلوغ بر عزت نفس تأثیر می گذارد؟
معمولاً بلوغ زودرس برای پسران و بلوغ دیررس برای دختران اعتماد به نفس و عزت نفس را به همراه می آورد.
چگونه میتوان عزت نفس را در دختران نوجوان ایجاد کرد؟
چندین راه برای تقویت عزت نفس دخترتان:
- ایجاد تفکر مثبت در نگرش نوجوان به بدنش.
- دختران را به سمت تحصیل و ورزش بیشتر سوق دهید.
- لذت بردن از زندگی را آموزش دهید.
- ورزش های تیمی و کار گروهی را انجام دهند.
- مادران به دخترانشان اهمیت بیشتری دهند و آن ها را تشویق کنند.
- تشویق را فقط متوجه ظاهر و زیبایی فرد نکنید به کارهای دیگر هم که نوجوانتان می کند اهمیت دهید.
- به او کمک کنید تا مهارتهایی پیدا کند که مستقل از ظاهر باشد.
خصوصیات فردی با عزت نفس بالا در چیست؟
- به خودشان اعتقاد دارند، افرادی که عزت نفس بالایی دارند اعتماد به توانایی های خود را دارند.
- آنچه را می خواهند یا نیاز دارندرا پیگیری می کنند.
- مهارت های برقراری ارتباط موثر را بلدند.
- خودشان را دوست دارند.
- نسبت به تغییر حساس نیستند.
- از روابط سالم لذت می برند.
- هدف گرا هستند.
- قادر به خندیدن و لبخند زدن و نگاه متفاوت به دیگران هستند.
عزت نفس در چه سنی پایین است؟
عزت نفس در نوجوانان به کمترین حد خود در طول زندگی می رسد اما در دوران بزرگسالی افزایش یافته و در حالت بهتری قرار می گیرد در گروهی از افراد نیز کمتر می شود.
