داروی اگزازپام متعلق به مجموعه دارویی بنزودیازپین ها است. از انواع دیگر بنزودیازپین ها میتوان به لورازپام کلونازپام و دیازپام اشاره کرد. بنزودیازپین ها نام یک مجموعه دارویی بزرگ برای درمان اختلالات سیستم عصبی است که انواع داروها با خاصیت آرام بخشی، خواب آوری و تسکین دهندگی را به منظور کاهش فعالیت مغز در خود جای داده است. جایگاه اثر داروهای این خانواده، سیستم عصبی مرکزی مهره داران میباشد. خانواده دارویی بنزودیازپین ها دارای اثرات درمانی متفاوتی هستند و در بازه های زمانی کوتاه مدت تا بلند مدت تقسیم بندی میشوند. بعضی از داروهای این خانواده دارای نیمه عمر کوتاه مدت در بازه زمانی کمتر از 12 ساعت، نیمه عمر متوسط بین 12 تا 24 ساعت و نیمه عمر بلند مدت بیش از 24 ساعت میباشند.
نکته مهم: تجویز دارو تنها با نسخه روان پزشک باید باشد.
اگزازپام برای چه اختلالاتی مناسب است؟
اگزازپام با فرمول شیمیایی C15H11ClN2O2 و با جرم مولکولی 72/286 می باشد که برای درمان اختلالات زیر مناسب است.
اگزازپام، نامهای تجاری زیادی دارد اما معروفترین نام تجاری آن سراکس میباشد. این دارو بصورت خوراکی و به صورت کپسول یا قرص 10 میلیگرم، 15 میلیگرم یا 30 میلیگرم تولید شده و مورد مصرف قرار میگیرد. اگزازپام در زمره داروهایی با اثر سریع اما کوتاه مدت است. این دارو بعد از اتصال به پروتئینهای پلاسما در بازه زمانی 6 تا 12 ساعت در بدن نقش خود را ایفا میکند و سپس از طریق سیستم ادراری از بدن دفع میشود.
علت احتمالی اختلالات سیستم عصبی
مطالعات نشان داده است که بیشتر بیماریهای مرتبط با سیستم عصبی بخصوص اضطراب، صرع، اوتیسم و اسکیزوفرنی، بی خوابی در اثر کاهش میزان اسید آمینه غیر پروتئینی، گاما آمینو بوتیریک اسید است. این کاهش در اثر نقص و یا اختلال در زیر واحدهای گیرنده گاما آمینو بوتیریک اسید، آنزیم های سنتز کننده و یا انتقال دهنده های گاما آمینو بوتیریک اسید میباشد.
گاما آمینو بوتیریک اسید
گاما آمینو بوتیریک اسید که به اختصار به آن گابا می گویند، یک اسید آمینه و یک نوروترانسمیتر مهاری و بازدارنده در سیستم عصبی است. گلوتامات طی یک فرایند بیوشیمیایی به واسطه آنزیم سیتوپلاسمی گلوتامیک اسید دکربوکسیلاز و به کمک ویتامین B6 به عنوان کوفاکتور، تبدیل به گابا میشود. گابا یک اسید آمینه طبیعی ضروری در بدن است که در تنظیم میزان خواب، استرس و بهبود خلق و خوی موثر است. در پی کاهش گابا در بدن، افسردگی، بی خوابی، اضطراب و میل به مصرف مواد مخدر و الکل افزایش می یابد.
مکانیسم عمل گابا در بدن
گیرنده ها یا رسپتورهای پذیرنده گابا درون مغز قرار دارند. این گیرندها در سه نوع GABAA،GABAB،GABAC می باشند. رسپتور GABAA،GABAC مسئول انتقال پیام های عصبی مهاری و بازدارنده هستند. در سطح این دو نوع رسپتور گابا، کانال های دریچه دار وابسته به لیگاند حضور دارند که پس از اتصال لیگاند یعنی گابا به رسپتور، تغییر ظاهری در رسپتور رخ میدهد که در پی آن دریچه کانال های وابسته به لیگاند باز شده و منجر به ورود یون کلر منفی به فضای درونی نورون یا محیط عصبی خواهد شد. وقتی میزان بار منفی درون آن قسمت افزایش یافت پتانسیل عمل متوقف شده و ارسال پیام با سرعت کمتری صورت میگیرد و فعالیت مغز کاهش خواهد یافت.
نحوه اثربخشی داروی اگزازپام
داروهای خانواده بنزودیازپین ها و به خصوص اگزازپام از دو طریق به کاهش فعالیت مغزی کمک میکنند:
- یک مکانیسم اثر بخشی داروهای خانواده بنزودیازپین ها این است که باعث افزایش میزان گاما آمینو بوتیریک اسید تولیدی در بدن می شوند.
- مکانیسم اثر بخشی دیگر داروهای خانواده بنزودیازپین ها و به خصوص اگزازپام، این است که میتوانند بر روی رسپتور GABAA اثر گذاشته و کمبود و نقص در آن را جبرانکنند و با تغییر در شکل ظاهری رسپتور، باعث باز شدن کانال های دریچه دار موجود در سطح رسپتور شده و منجر به توقف پتانسیل عمل شوند و در نهایت فعالیت مغز را کاهش دهند.
میزان مصرف روزانه اگزازپام در بیماران
میزان مصرف اگزازپام بر اساس تجویز پزشک و با در نظر گرفتن مقدار فاکتور گابا از طریق بررسی نتایج آزمایش و با در نظر گرفتن سن و وضعیت بیمار تعیین میشود.
- در بزرگسالان که دچار اضطراب خفیف تا متوسط هستند عموماً پزشکان مصرف 10 تا 15 میلی گرم از این قرص را به صورت خوراکی و در بازه زمانی هر 6 تا 8 ساعت تجویز میکنند. این مقدار نباید در طول روز از 120 میلی گرم بیشتر مصرف شود.
- در بزرگسال که دچار اضطراب شدید هستند و یا درجه تحریک پذیری بالایی دارند پزشکان هر 6 تا 8 ساعت مقدار 15 تا 30 میلی گرم را به صورت خوراکی برای بیمار تجویز میکنند.
- در افراد سالمند نیز مقدار زیاد این دارو توصیه نمی شود زیرا این دارو باعث زوال عقل و کاهش فعالیت مغزی و امکان سقوط و زمین خوردگی آنان خواهد شد. هر 6 تا 8 ساعت مقدار 15 تا 30 میلی گرم را به صورت خوراکی باید فرد سالمند مصرف کند. توصیه میشود که روزانه بیش از 60 میلی گرم از این قرص توسط سالمندان مصرف نشود. اگر در صورت نیاز، سالمند به دوز بیشتری در طول روز احتیاج داشت با پزشک مشورت کنید و مقدار دوز را با احتیاط اندکی افزایش دهید.
- برای بیمارانی که در حال ترک مصرف الکل یا مواد مخدر هستند، باید هر 6 تا 8 ساعت یک عدد کپسول 15 میلی گرم از اگزازپام را در طول روز مصرف کنند.
از آن جایی که از تاثیر دقیق این دارو بر روی کودکان به صورت قطع شواهدی در دسترس نیست و هیچ دستورالعمل روشنی وجود ندارد، این دارو برای کودکان زیر 6 سال تجویز نمیشود اما برای کودکان در محدوده سنی 6 تا 12 سال ممکن است پزشک بر اساس تشخیص خود روزانه مقدار مشخصی را به صورت خوراکی جهت درمان تجویز کند.
عوارض جانبی مصرف اگزازپام
اگزازپام مشابه سایر داروهای این خانواده دارای عوارض جانبی خواهد بود که پس از مصرف ممکن است بیمار را نگران کند در صورتی که کاملاً نرمال و طبیعی هستند. از جمله این عوارض میتوان به خواب آلودگی، خستگی، سرگیجه، تاری دید، سردرد، ضعف، تغییر میزان اشتها، یبوست و یا حتی اسهال اشاره کرد.
علائمی که باید جدی گرفته شوند
در اثر استفاده از دوز بیشتر اگزازپام و در اثر حساسیت بیمار با این دارو عوارض جدی تر و خطرناک تری همچون تب، ضربان قلب نامنظم، تنگی نفس و بثورات پوستی رخ خواهد داد که باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد.
نکات مراقبتی لازم برای بیمارانی که از اگزازپام استفاده میکنند
- بیمارانی که از اگزازپام استفاده می کنند باید به طور مداوم ضربان قلب، فشار خون و تنفسشان کنترل شود.
- میزان آنزیم کبدی و عملکرد کلیوی و مقدار اسیداوریک باید به طور مرتب اندازه گیری شود.
در زمان مصرف اگزازپام باید از مصرف چه داروها و موادی به طور همزمان خودداری کرد؟
- مصرف همزمان اگزازپام با الکل و یا مواد مخدر باعث تشدید علائم، کما و حتی مرگ افراد خواهد شد.
- سیگار کشیدن در زمان مصرف اگزازپام بخاطر فعال شدن آنزیم های کبدی، باعث کاهش اثر درمانی اگزازپام میشود.
- در هنگام مصرف اگزازپام از مصرف نوشیدنی های کافئین دار باید جلوگیری کرد زیرا باعث کاهش اثربخشی دارو می شوند.
- همچنین مصرف همزمان اگزازپام با داروهای ضد افسردگی دیگری همچون دیفن هیدرامین، هیدروکودونباعث افزایش تجمع دارو درون بدن و بروز افسردگی شدید و تنگی نفس می گردد.
- مصرف همزمان اگزازپام با مواد آنتاگونیستی و یا ضد درد همچون متادون، مرفینباعث افت فشارخون، تنگی نفس خواهد شد.
چه کسانی باید از مصرف اگزازپام خودداری کنند؟
- اگزازپام پس از مصرف به راحتی از غشای لیپیدی عبور کرده و حتی به راحتی از جفت عبور میکند. همچنین این دارو از طریق شیر مادر دفع خواهد شد، پس این دارو مناسب خانم های باردار و شیرده نمی باشد.
- افرادی که دارای نارسایی کلیوی و یا مشکلات کبدی هستند نباید از این دارو استفاده کنند.
- افرادی که دچار مشکلات حاد تنفسی، تنگی نفس و برونشیت تنفسی هستند باید در میزان مصرف دارو احتیاط کنند.
- افرادی که دچار بیماری میاستنی گراویس که نوعی فلج عضلات هستند نباید این دارو را مصرف کنند.
- افرادی که در حین خواب دچار وقفه تنفسی میشوند یا به اصطلاح اختلال آپنه خواب دارند از مصرف این دارو باید خودداری کنند.
آیا قطع یکباره مصرف اگزازپام صحیح است؟
مصرف بنزودیازپین ها به خصوص اگزازپام باعث ایجاد وابستگی و یا نوعی اعتیاد به این دارو خواهد شد. پس علاوه بر اینکه میزان دوز مصرف دارو باید تحت نظر پزشک صورت گیرد. برای قطع دارو هم باید نظر روان پزشک را جویا شد. اصولاً روان پزشکان برای کاهش وابستگی بدن به دارو، میزان مصرف دارو را به مرور کاهش داده و سپس قطع می کنند زیرا قطع یکباره اگزازپام باعث بی خوابی، دردهای عضلانی، بی قراری و تشدید اضطراب خواهد شد.
چگونه در کنار مصرف اگزازپام، میزان سطح گابا را طور طبیعی در بدن افزایش دهیم؟
در کنار مصرف این دارو، با مصرف مواد غذایی حاوی گلوتامات همچون ماهی سالمون، موز، اسفناج، گردو، بادام، برنج، نوشیدن روزانه دمنوش هایی همچون چای سبز، جنسینگ و یا بابونه، استشمام رایحه خوش گیاهان معطری همچون یاس، بابونه، اسطوخودوس و بادرنجبویه، انجام تمرینات بدنی همچون ورزش و پیاده روی و انجام حرکات ذهنی همچون یوگا و مدیتیشن؛ به طور طبیعی، میزان سطح اسیدآمینه؛ گاما آمینو بوتیریک اسید را در بدن خود بالا ببرید تا کمتر دچار اختلالات سیستم عصبی به خصوص اضطراب، افسردگی، گرفتگی عضلات و بی خوابی شوید.
منابع: ncbi.nlm.nih.gov، vertavahealth.com
