فرض کنید مردی بی حال در پیاده رو افتاده باشد. او یا بیمار و بی حال است یا ممکن است معتاد باشد و یا مرده باشد. وقتی بعضی از مردم از کنار این مرد رد میشوند، به مسیرشان ادامه میدهند و جوری وانمود میکنند که گویا چیزی ندیده اند و یا اتفاقی نیافتاده است و یا فکر میکنند از دستشان کاری بر نمیاد و ممکن است شخص دیگری بتواند به او کمک کند، در واقع نام این رفتار در روانشناسی غفلت جمعی است.
یعنی هر یک از افراد با رفتاری حاکی از این که مشکل اضطراری رخ نداده دیگران را گمراه میکنند و با نشان ندادن واکنشی از خود دیگران هم با همین تفکر که مسئله ایی نیست به مسیر خود ادامه میدهند. چنانچه در مواردی که افراد به مسئله ایی واکنش شدید نشان میدهند، دیگران هم به همان منوال درگیر همان واکنش میشوند. در این صورت است که همدلی جمعی، فاصله خانوادگی، اعتیاد، ازدواج، نو دوستی و بسیاری از موارد دیگر تنها به دلیلی همین غفلت جمعی و بی تفاوتی از بین میرود. حال پگونه باید به شمتی بریم که با این بی تفاوتی مبارزه کنیم تا از پیامدهای آن که افراد را به سمت زندگی فردی، گرگ شدن، کوسه شدن و شکار در اجتماع توسط یک تعداد سخن ور پولکی که ذهن انسان را به سمت ثروتمند شدن وحشی سوق می دهند فاصله دهیم.
غفلت جمعی چیست؟
از منظر علم روانشناسی اجتماعی، در واقع غفلت جمعی در جوامع شلوغ و پر استرس امروز، یک اتفاق بد و دامن گیر شده است. در موقعیت هایی که مردان، زنان و کودکانی نیازمند واقعی، یا در سیل و زلزله در شرایط سخت زندگی برایشان مرگ و زندگی شده و تنها افراد از توی اینستاگرامبه موارد نگاه می کنند و تنها یک لایک می کنند و حتی حوصله کامنت گداشتن هم ندارند که خود این مورد هم به نوعی اعتیاد به اینستاگرام و به صورت کلی فضای مجازی سوق پیدا میکند بی ارتباط نیست.
از نظر روانشناسی اجتماعی غقلت جمعی به نوعی بی تفاوتی را نشان میدهد که غیر انسانی و غیر اخلاقی است. زمانی که اخلاقیات از روان و روش زندگی مردم دور شود، آرام آرام انسان هایی غیر مسئول و بی تفاوت میشویم که حتی با دیدن زنی که زمین خورده، مرد یا زنی که در خیابان دعوا میکنند، با بی تفاوتی میگذریم و در نتیجه کمک، همیاری و همدلی انسانی از بین میرود.
شاید اگر از مردم در برابر اتفاق هایی که برای دیگران میافتد، مثل «در خانه ای صدای دعوا و کتک کاری می آید، همسایه ها هیچ واکنشی نشان نمیدهند و به پلیس خبر نمیدهند» سوال شود، ممکن است جواب مردم این باشد که مسئله یا آنقدرها به نظرشان جدی نبوده یا اگر دخالت میکردند چون از کیفیت ماجرا خبر نداشتند، نمیدانستند باید چه کاری انجام دهند و یا درگیری به آنها مربوط نیست البته این مورد در بعضی موارد درست است.
در صورتی که در علم روانشناسی اجتماعی وقتی انسان به مرحله ایی از رشد میرسد، به نوعی همدلی باید درونش پرورش پیدا کرده باشد که این همدلی در خانه شکل میگیرد و در اجتماع رشد پیدا میکند.
علم روانشناسی اجتماعی و روانشناس ما معتقدند وقتی به کودکانمان بیاموزیم در یک خانواده، ما مسئول غم و شادی یکدیگر هستیم. هم در سختی و هم در شادی باید شرایطمان را تحمل کنیم و هرگونه که میتوانیم به یکدیگر کمک کنیم؛ بنابراین وقتی در جامعه با همین نگرش وارد شویم، نمیتوانیم کاملا بی تفاوت و منفعل از کنار کسی که شاید زمین خورده، کتک کاری میکند و یا کودکی که سرگردان است، بگذریم.
دلایل غفلت جمعی
یکی از دلایل مهم در غفلت جمعی این است که وقتی انسان در محیط باز و پر از آدم های دیگر قرار میگیرد (مثل پیاده رو)، احتمال اینکه به خود زحمت بررسی شرایط انسانی که روی زمین افتاده است را دهد، کمتر است. در صورتی که اگر همین فرد در محیطی بسته تر، مثلا در محیط یک اداره یا مترو قرار گیرد، اگر کسی کنار او غش کند، عکس والعمل بیشتر و کارآمدتری از خود نشان میدهد.
در واقع افراد در محیط های محدود و با اشخاص کمتر و تعداد کمتر، واکنش بیشتری به موقعیت خود نشان میدهند.
بنابراین به غیر از همدلی که رکن توجه به یکدیگر و سعی در بهبود شرایط دیگران همچون شرایط خودمان است، مسئله قرار گرفتن در چه محیطی هم بسیار مهم می باشد. اما علت اصلی بیان این مبحث این است که غفلت جمعی به هر نوعی، به جامعه و افراد جامعه آسیب میزند. وقتی جامعه دچار آسیب باشد، افراد و انسان هایی خشن و عصبانی به وجود می آورد که از نظر روانشناسی، افراد خشن و مضطرب با همین چرخش، آسیب بیشتری هم به خودشان و هم به بدنه جامعه میزنند.
اجتماع تشکیل شده است از افراد انسانی که هر چقدر از روان سالمتری برخوردار باشند، همدلی و مسئولیت بیشتری در قبال هم احساس کنند، افراد و جامعه شادتر و با سلامت روانی بیشتری خواهند داشت.
مبارزه با بی تفاوتی
بی تفاوتی افراد خانواده نسبت به مسائل و مشکلات خانه، مشکلی است که در ایران گریبان گیر اکثر خانواده ها و در بعضی از سازمانها شده است. اعضای خانواده در برخورد با این موضوع عکس العمل های متفاوتی از خود نشان می دهند و نتایج متفاوتی می گیرند. یکی از راه های مبارزه با بی تفاوتی در خانواده کمک گرفتن از یک مشاور خانواده است و در سازمانها و شرکت ها روانشناس صنعتی و سازمانی است.
مهمترین علل بی تفاوتی
سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که چرا چنین مشکلی به وجود می آید؟ چه عواملی باعث بوجود آمدن بی تفاوتی در اعضای خانواده خواهد شد؟ علت چیست؟
- بی تفاوتی والدین به مسائل و اتفاقات خانه یا سازمان
- برخورد متفاوت بین اعضای خانواده یا اعضای شرکت
- عدم وجود نظارت
- تبعیض
- بی توجهی به مسائل رفاهی خانه یا شرکت
راهبرد های برخورد با بی تفاوتی
حال که با علل بروز بی تفاوتی آشنا شدیم باید به دنبال راه چاره و روش پیشگیری و از بین بردن آن باشیم. در اینجا تعدادی از مهمترین روش های کنترل بی تفاوتی را در شرکت یا سازمانها مورد بررسی قرار می دهیم.
- دادن آزادی عمل به کارکنان در انجام امور قسمت خود
- افزایش مشارکت کارکنان در تصمیمات سازمانی
- شایسته سالاری
- توجه به همه کارکنان
- افزایش دانش کارکنان
عملکرد کارکنان خود را در فواصل معین ارزیابی کنید
همه افراد حق دارند و علاقمند هستند که از نتایج عملکرد روزانه خود آگاه باشند. این مسأله در مورد کارکنان وجه دیگری هم پیدا میکند و آن این است که کارکنان علاقه دارند از نظرات سازمان در مورد خود مطلع گردند. از سوی دیگر سازمان نیز محق است نظرات خود را در مورد منابع انسانی سازمان که از اصلی ترین سرمایه های سازمان بشمار می روند ابراز داشته و به اطلاع ایشان برساند. ارزیابی عملکرد، حس نشاط و هیجان را به سازمان بازمی گرداند.
- عملکردهای مطلوب را تشویق و عملکردهای نامطلوب کارکنان را گوشزد کنید.
- افرادی را که قابلیت ارتقا دارند و لایق افزایش دستمزد و مزایای جانبی هستند شناسایی کنید.
- نیازسنجی آموزشی کنید تا کارکنانی که جهت ارتقا یا جبران کاستی ها نیاز به آموزش دارند مشخص شوند.
- مشاغل و پست های سازمانی را بازنگری کنید.
به ظاهر محیط کار رسیدگی کنید
زیبایی و آراستگی محل کار موجب دلچسب شدن آن برای کارکنان، کاهش غیبت های مکرر آنها، افزایش دلبستگی و دلگرمی آنها و کاهش خستگی عمومی بدن می شود.
- استفاده از رنگ های دلپذیر
- حفظ بهداشت و تمیزی محل کار
- در صورت امکان از لباس فرم و لوگوی مخصوص شرکت استفاده کنید.
- از گلدان های کوچک به منظور دلپذیر کردن فضای کار استفاده کنید.
انواع غفلت جمعی
غفلت جمعی به وضعیتی اشاره دارد که اعضای یک گروه یا جامعه به طور کلی نادیده گرفتن یا نادیده گرفتن مشکلات یا مسائل مهمی می باشند. این امر می تواند در مقیاس های مختلف رخ دهد، از یک گروه کوچک گرفته تا جوامع بزرگ.
در زیر چند نوع از انواع غفلت جمعی را بررسی می کنیم:
- غفلت اخلاقی (Moral Blindness):
این نوع غفلت جمعی زمانی رخ می دهد که افراد یک جامعه به طور کلی نادیده گرفتن مسائل اخلاقی و ارزشی، مثل تبلیغ خشونت یا فساد. مثال هایی از این نوع غفلت شامل عدم واکنش به فساد در سازمان ها یا جوامع و عدم حفظ حقوق بشر در مناطق مختلف جهان است.
- غفلت سیاسی (Political Apathy):
در این حالت، اعضای یک جامعه به مسائل و مشکلات سیاسی و اجتماعی کشور خود بی توجه می شوند. آنها ممکن است از حق رأی دهی استفاده نکنند، در فعالیت های سیاسی شرکت نکنند، یا به صورت کلی به مسائل سیاسی و اجتماعی کشور خود بی توجه باشند.
- غفلت محیط زیستی (Environmental Neglect):
این نوع غفلت جمعی زمانی رخ می دهد که اعضای یک جامعه به مسائل محیط زیستی مهم مانند آلودگی هوا و آب، تغییرات اقلیمی، و نابودی منابع طبیعی بی توجه می شوند. این مسائل می تواند ناشی از بی اطلاعی، بی توجهی، یا بی توجهی به عواقب آتی باشد.
- غفلت اجتماعی (Social Neglect):
در این حالت، اعضای جامعه به مسائل اجتماعی مهم مانند فقر، بی خانمانی، تبعیض نژادی یا جنسی، و سایر مسائل اجتماعی نادیده می گیرند. این نوع غفلت می تواند باعث افزایش اختلافات اجتماعی و نابرابری شود.
هر یک از این انواع غفلت جمعی می تواند منجر به عواقب منفی برای جامعه شود. برای مقابله با آنها، افزایش آگاهی، ترویج فرهنگ مشارکت و مسئولیت پذیری اجتماعی، و ایجاد تغییرات سازمانی و سیاستی ممکن است موثر باشد.
درمان بی تفاوتی جمعی
درمان بی تفاوتی جمعی یک فرآیند پیچیده است که نیازمند توجه به چند مولفه مهم است. در زیر تعدادی از راهکارهایی برای مقابله با بی تفاوتی جمعی را بررسی می کنیم:
آگاهی از مسائل و مشکلات مهم اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی و فرهنگی می تواند افراد را به تسلط بر موضوعات مختلف و درک عواقب رفتارهایشان تشویق کند. برنامه های آموزشی سازمانی و آگاهی رسانی می توانند افراد را از اهمیت مشارکت و توجه به مسائل اطلاعاتی کنند.
- ترویج فرهنگ مشارکت و مسئولیت پذیری:
ترویج فرهنگی که به مشارکت فعال و مسئولیت پذیری اجتماعی تشویق کند، می تواند افراد را از بی تفاوتی خارج کند. افراد باید به این باور برسند که رفتار و اقدامات آنها تأثیرگذار هستند و می توانند در تغییر و بهبود مسائل جامعه نقش داشته باشند.
- تشویق به فعالیت های اجتماعی:
تشویق افراد به شرکت در فعالیت های اجتماعی، مانند داوطلبی در مراکز خدمت رسانی، مشارکت در گروه های محلی، یا شرکت در تظاهرات و حمایت های اجتماعی، می تواند آن ها را به بی تفاوتی مقابله کند.
- اصلاح سیاست ها و ساختارهای سازمانی:
بهبود سیاست ها و ساختارهای سازمانی می تواند افراد را به مشارکت و مسئولیت پذیری بیشتر تشویق کند. ایجاد فرصت هایی برای شرکت مردم در فرآیندهای تصمیم گیری و ارائه مکانیسم هایی برای انتقاد سازنده می تواند افراد را از بی تفاوتی به حرکت بیاندازد. مراکز تخصصی روانشناسی صنعتی و سازمانی در این زمینه می توانند نقش بسیار زیادی را برای همدلی کارکنان و خانواده های آنان ایجاد کنند.
- تحریک احساس همبستگی و ارتباط اجتماعی:
ترویج فعالیت هایی که احساس همبستگی و ارتباط اجتماعی را تقویت کنند، می تواند افراد را از بی تفاوتی بیرون بکشاند. افرادی که احساس می کنند به یک جامعه یا گروه تعلق دارند، احتمالاً بیشتر به امور آن جامعه توجه می کنند و در فعالیت های آنها شرکت می کنند.
با توجه به پیچیدگی بی تفاوتی جمعی، استفاده از یک ترکیب از راهکارها و روش های فوق می تواند بهبودی موثر در رفتار و نگرش افراد به مسائل جامعه ایجاد کند.
